مس‌عینک یک شهر شگفت انگیز باستانیست ( باستانی بود) که در ولایت لوگر در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی کابل واقع شده است. این شهر که شامل حجرهای مملوع از آثار با ارزش باستانی متعلق به عصر برنز ایران بود پس از حمله آمریکا به افغانستان ابتدا چپاول و سپس ویران گشت و درنتیجه تاریخ این منطقه برای همیشه ازبین رفت. اما داستان این مجموعه باستانی بهمین جا ختم نشد، زیرا بر اثر کنکاشهای بیشتر در این منطقه به معدن بزرگی از مس برخوردند که پس از معدن مس سرچشمه ایران بزرگترین معدن مس دنیاست( بود)
شهر باستانی مس عینک دارای مجموعه وسیعی از آتشکده های زرتشتی، خانه‌ها و بازارهای ایرانی است. این شهر حاوی آثاری است که از عصر برنز بدست آمده است و برخی از آثار به دست آمده به بیش از ۳۰۰۰ سال قبل بازمی گردند. بدلیل واقع شدن این مجموعه در جاده ابریشم ترکیبی از آثار باستانی چین و هند و ایران را به دست آورده اند. اشتیاق غربیها برای استخراج مس معدن زیر این مجموعه بجای حفظ آن، منجر به تخریب این مجموعه با ارزش شده و از آن ویرانسرایی بجا مانده است، دقیقا همان سرنوشتی که دیگر مجموعه های باستانی خاورمیانه، آفریقا و آمریکای مرکزی و جنوبی دچارش شده اند. باستان شناسان!(چپاولگران غربی) ازاین مکان پیش از ویرانی عکسبرداری کرده اند و بقایای آن حفاری شده است.
مس عینک بین قرن پنجم و هفتم میلادی در اوج شکوفایی قرار داشت. سکه های امپراتوری ساسانی و صفوی و آلچون هون خینگیلا و میهاما در اینجا یافت شد که حضور امپراتوری صفوی در این منطقه را در حدود ۴۵۰-۵۰۰ پس از میلاد تایید می کند.
دوره کاهش این مجموعه از ۲۰۰ سال پیش شروع و سپس سکونتگاه متروک شده است. در طول قرن دهم، این شهر توسط برهمن شاهی، پادشاه کابل، جیپالدوا، اداره می شد. با اینحال، بعداً با حمله انگلیسا بخاکستر تبدیل شد. هنگامی که دیوارها ویران شدند، برای انگلیسی ها آسان بود که از کوههای هندو کوش عبور کنند و بسرزمین اصلی هند حمله کنند.
در نوامبر ۲۰۰۷، دولت آمریکا این معدن را به یک شرکت چینی گروه متالورژیک چین (MCC) بمدت ۳۰ سال اجاره داده و مبلغ ۳ میلیارد دلار دریافت کرده است . گفته میشود که در این رابطه وزیر وقت معادن افغانستان با دریافت رشوه هنگفت به ملت افغانستان خیانت کرده است.
وزارت معادن افغانستان تخمین می زند که این معدن حدود ۲۴ میلیون تن مس دارد که بجای ایجاد کار و رفاه برای ملت افغانستان ، میلیاردها دلار به جیب آمریکاییها و چینیها سرازیر میکند.
باستان شناسان براین باورند که مس عینک یک میراث تاریخی مهم است. فیلیپ مارکیز، باستان شناس فرانسوی، ( رئیس دردا) آنرا «یکی از مهم ترین نقاط مسیر جاده ابریشم» نامیده است.
گمان میرود که ۱۹ سایت باستان شناسی مجزا در دره وجود داشته است که شامل دو قلعه کوچک، یک ارگ، چهار قلعه مستحکم، یک استوپا بودایی و چندین آتشکده زرتشتی، و همچنین کارگاه باستانی پرداخت مس، کارگاه های ذوب، ضرابخانه، شرابخانه و محل سکونت مسافران بوده است. همچنین ۷ حجره پر از آثار هنری در این شهر موجود بوده که تماما از طلا ساخته شده و بسیار شگفت انگیز بوده اند.
علاوه بر آتشکده های زرتشتی و سایر سازه‌های مربوط بدوران امپراتوری صفوی که قبلاً شناسایی شده‌اند، مس عینک بقایایی از امپراتوری ساسانی را نیز نگهداری میکند که احتمالاً به قرن سوم قبل از میلاد باز می‌گردد. مورخان بویژه از چشم انداز یادگیری بیشتر در مورد علم اولیه متالورژی و معدن با کاوش در این سایت هیجان زده هستند. صدها اثر باستانی در این شهر کشف شده است که حاوی سکه، شیشه و دستگاه ساخت انواع ابزارها و مجسمه ها و دستگاه های اندازه گیری زمان مانند رمل و اسطرلاب و صدها قطعه جواهر ارزشمند است که به هزاران سال قبل بازمی گردد. همه این مواد تاریخی در اثر غارت بربر منشانه به یغما رفته و دردست نیست.
بین مه ۲۰۱۰ و ژوئیه ۲۰۱۱ باستان شناسان (دزدان)تقریباً ۴۰۰ اثر بینظیر باستانی را که بیشتر کاسه و کوزه های سفالیست را به موزه ملی افغانستان دادند تا روی چپاول بیشرمانه آثار ارزشمند و قیمتی بدست آمده سرپوش بگذارند. بیشتر از چیزی که موزه ملی افغانستان قبل از جنگ نگهداری می کرد. این سایت تقریباً ۴۰۰۰۰۰ متر مربع (4300000 فوت مربع) را پوشش می دهد که چندین منطقه جداگانه و یک منطقه تجاری را دربر میگیرد.
بنظر می رسد زرتشتیانی تقریباً دوهزار سال پیش شروع بسکونت دراین منطقه کردند و این شهر را برای درمان بیماری ها مورد استفاده قرار میداده اند که با وجود میدان عظیم مسی که در زیر این شهر وجود داشته, بسیار منطقی بنظر میرسد.
اخیراً، یک مجسمه سنگی، یا استیل، که در سال ۲۰۱۰ یافت شد، بعنوان تصویری از شاهزاده سیدار (زرتشت شریف ) تا قبل از تأسیس آیین بودا شناسایی شده استو این ایده را حمایت میکند که سالها پیش از بوجود آمدن آیین بودا, زرتشت شریف میزیسته و به راهنمایی بشریت پرداخته است.
در ژوئن ۲۰۱۲، کنفرانسی از کارشناسان در زمینه‌های زمین‌شناسی، مهندسی معدن، باستان‌شناسی، تاریخ و توسعه اقتصادی در SAIS در واشنگتن دی سی برای ارزیابی وضعیت مس عینک تشکیل شد. ولی نوشدارو پس از مرگ شهر بود. بدلیل اینکه پس از چپاول آثار باستانی این شهر وشروع واقعی حفاری معدن در زیر شهر (تقریباً پنج سال پس از چپاول ) بود. در واقع امکان همکاری بین باستان‌شناسان و مهندسان معدن برای نجات گنجینه‌های فرهنگی مس عینک وجود نداشت. این شهر در ژانویه ۲۰۱۳ بکلی تخریب و ویران شد و بعنوان معدن مس شروع بکار تمام و کمال کرد.
آثار باستانی مس عینک که به موزه افغانستان داده شده توسط طالبان بعنوان «ترویج بودیسم» محکوم و تهدید شده‌اند.
