جوشن نادر شاه كبير، نوروز پيروز

جوشن نادر شاه كبير در موزه تركيه

دست صبا برفروخت، مشعلهٔ نوبهار
مشعله داری گرفت، کوکبهٔ شاخسار
ز آتش خورشید شد، نافهٔ شب نیم سوخت
قوت از آن یافت روز، خوش دم از آن شد بهار
خامهٔ ما نیست طلع، چهره گشای بهار
نایب عیسی است ماه، رنگرز شاخسار
گشت ز پهلوی باد، خاک سیه سبز پوش
گشت ز پستان ابر، دهر خرف شیرخوار
پروز سبزه دميد، بر نمط آب گیر
زلف بنفشه خميد، بر غبب جویبار
نرگس بر سر گرفت، طشت زر از بهر خون
تارک گلبن گشاد، نیشتر از نوک خار
شاه ریاحین به باغ، خیمهٔ زربفت زد
غنچه که آن دید ساخت، گنبدهٔ مشک بار
آب ز سبزه گرفت، جوشن زنگار گون
سوسن کان دید ساخت، نیزهٔ جوشن گذار
جوشن زرنگار گون و نيزه جوشن گداز هر دو كنايه از نيزه و جوشن نادر شاه كبير است كه بسيار زيباست و امروزه در موزه آناتولى قرار دارد.
جوشن بمعنى خفتان، لباس و جامه فلزى است. و با زره فرق دارد، چه زره از ورقه هاى فلزى و يا چرمى است و جوشن جامه فلزى است كه از حلقه ها و پولكهاى كوچك فلزى تشكيل شده كه مانند تورى كنار هم و رويهم چيده ميشوند و انعطاف پذيرى و آزادى فعاليت بيشترى را نسبت به زره براى دربر دارنده، فراهم ميسازد.
جوشن لباس رزم، و سپر بدن سربازان پارسى بوده و ساخت جوشن فقط و فقط مربوط به ايرانيان است و بس. پس در هركجا تصوير سربازى ديده شد كه جوشن بتن دارد، ميتوان تا صد درصد مطمئن بود كه سرباز پارسى است. در ايران تا ٢٠٠ سال پيش كه هنوز امپراتورى پارسى چنين از هم پاچيده نشده بود، هنر و علم در هر كارى حرف نخست را ميزد. مثلا همين جوشن يك شاهكار هنرى بود، چرا كه سربازان پارسى خياط هايى داشتند كه براى آنها بطور منحصر بفرد جوشن، ميساختند. و جوشن يك لباس تورى فلزى بسيار مقاوم و در عين حال سبك بود، كه پيكر سربازان پارسى را از برخورد شمشير و تير و ديگر آلات قتاله در امان ميداشت و اجازه نميداد بدن سرباز پارسى آسيب ببيند. فلزى كه در ساخت حلقه هاى كوچك جوشن بكار ميرفت بسيار سبك و مقاوم بود، احتمالا يك چيزى تو مايه هاى سیلیکون کاربید كه امروزه در ساخت هليكوپتر بكار ميرود. كاربرد شگفت انگيز جوشن هاى پارسى در آن بود كه به لطف چیدمان خاص حلقه هاى سازنده‌اش می‌توانستند از حالت انعطاف‌پذیرى كه در حالت عادى داشتند و به سرباز پارسى امكان فعاليت آزادانه را ميدادند، به حالت سخت و مقاوم و غير قابل نفوذ در زمان نبرد تغییر حالت دهند. و اين تكنيك هنوز در بين محققان امروزى بعنوان يك معما حل نشده است. پولک‌های فلزی جوشن با حلقه بهم متصل می‌شدند. به پولک‌های فلزى و پولادينى که جوشن از آن تشکیل می‌يافت غیبه گفته می‌شد. همچنين گفته ميشود كه جوشن در هزاره نخست پیش از میلاد و در دوران امپراتورى ساسانى از طرف هنرمندان پارسى ابداع شده است و اولين جوشن يافت شده در كاوشگريهاى منطقه لرستان ايران است كه از دوران امپراتورى ساسانى بجا مانده است. و جوشن انواع گوناگون داشت. در صورت فلزی بودن پولک‌ها، به آن جوشن و در صورتی که جنس لایه محافظ از چرم و ابریشم بود، بیشتر به آن خفتان و يا قزاقند گفته می‌شد. خفتان هم يكى ديگر از جامه‌هاى رزمى ايرانيان بوده است كه جامه اى هنگفت و ستبر بوده كه از چرم و ابریشمى كه توسط پارسها غير قابل نفوذ ميشده، ساخته و ضربه خنجر و شمشير را بر روى خود می‌لغزانده است و بر آن اثر نمی‌کرده است. خفتان را معمولا پليسها بر تن ميكردند و يا سربازانى كه در شهرها خدمت ميكردند.
واژه‌های قزاگند، گَبر، خفتان، قزاگنگ، قزاغند، قزاکند و قزاقند همگى مترادف واژه جوشن است. و به ارتش رضا شاه كه همگى قزاقند و يا خفتانى كه از پشم فشرده ساخته شده بود، به تن داشتند، لشگر قزاق و يا سربازانى كه قزاقند بتن دارند، ميگفتند و اين نام از همين جا گرفته شده است.
همچنين گاهى به جوشن، غیبه هم ميگفتند. و تفاوت غيبه با جوشن اينست كه حلقه ها در جوشن قابل ديدن هستند درحاليكه در غيبه، فلزات تُنُک کوچک را بر هم مينهادند و اين پولكها در ظاهر، قابل ديدن بود و نه حلقه ها. همچنين به غيبه بطور كلى، به پاره های كوچك فلزى و پولکهای آهن وپولاد که بر جوشن، در جیبه و بکتر و دیگر جامه ها و سلاحهاى فلزى بكار گرفته ميشد، ميگفتند.
همان جوشن و خود غیبه به زر
بپوشید درزیرشان چون زبر.فردوسی

جوشن نادر شاه كبير در موزه تركيه

از معروفترين جوشن هايى كه امروزه در موزه هاى دنيا ميتوان يافت جوشن نادر شاه است كه در موزه آناتولى قرار دارد. ديگر جوشنهاى دوران امپراتورى هاى ساسانى و صفوى در موزه هاى انگليس و لور فرانسه و متروپوليتن آمريكا قرار دارد.
شما را من از هر بدی جوشنم
بهین میزبانْتان به گیتی منم .فردوسى

سرو ز بالای سر، پنجهٔ شیران نمود
لاله که آن دید ساخت، گرد خود آتش حصار
یاسمن تازه داشت، مجمرهٔ عود سوز
شاخ که آن دید ساخت، برگ تمام از نثار

دهقان و تازى، نوروز پيروز

كلمه «تازی» در پارسى از مصدر «تاختن» می‌آید. لفظ تاز بمعنی تازنده و براى حيوانات تيز رو و تيز پا مانندآهو و خرگوش بكار برده ميشود. همچنين به اسبها و سگ هايى كه در مسابقات شركت ميكنند، اسب تازى و ياسگ تازى، ميگويند. يعنى اسب و سگى كه تاخت ميزند. و یکه تازی هم كه بمعنى يك تنه تاختن، در هر ميدانى،است، از همين فعل تازى ميآيد.

همان گاو دوشان بفرمانبری
همان تازی اسبان همچون پری. فردوسی

تازی اسبان پارسی پرورد
همه دریاگذار و کوهى نورد.نظامی

ای گشته سوار جلدبر تازی
خر پیش سوار علم چون تازی ؟ناصرخسرو.

در هر زمین که راه نوردی هوای آن
از سم ّ تازیان تو مشکین غبار باد.مسعودسعد.

صهیل تازیان آتشین جوش
زمین را ریخته سیماب در گوش .نظامی.

همچنين در پارسى كلمه اى وجود دارد بنام تاژ و تاژ بمعنی چادرنشین است ، و پارسها به قبايل آواره، تاژميگفتند. همانگونه كه به روميان يون ميگفتند. و اعراب چون قادر به تلفظ حرف ژ نيستند، تاژى را تازى ميگويند. کلمه ٔ تاژ و تاز بمعنی چادر و خیمه و یاء نسبت(بدوى و عقبمانده)، و همیشه آن را مقابل دهقان ميآورند. چون دهقان بمعنى صاحب زمين است و به ايرانيان كه صاحبان زمين در دنيا بودند، دهقان ميگفتند. پس دهقان بمعنى زمينداران بزرگ و تازی بمعنی چادرنشین است ، قبايل چادرنشین که مرتبا از جايى بجاى ديگر ميروند،در مقابل دهقان که ساکن و تخته قاپو باشد.

تاژى در ابتدا بمعنی مطلق چادرنشین بوده است و سپس بمعنی خاص تری فقط بر عرب اطلاق شده است. وچون به اسب تيز رو هم تازى گفته ميشد، برخى از رندان اين تازى را به آن تازى وصل كرده و اسب تيز رو و اسب تازى را به اسب عربى ترجمه كردند. درحاليكه اعراب با اسب بطور كلى غريبه و نا آشنا بوده و هستند.

مردم چین، عرب را تاش نامند و این تاش مأخوذ ازکلمه ٔ پارسى تاژی و يا معرب آن، تازیست و این نشان میدهدکه مردم چین در ابتدا، عرب را بتوسط ایرانیان دریانورد و تجار برّی ایران شناخته اند. ایرانیان باستان تمامی يونانيان را بنام قبیله (یونیام ) نام نهادند.
قدیمی‌ترین آثار حضور اسبها و سگ‌های تازی در منطقه‌ای یافتند که قدیمی‌ترین محل سکونت بشر در دشت است كه به آن تمدن سليك ميگويند و بيش از ۶۵۰۰ سال قدمت دارد. در تپه‌های باستانی سیلک، واقع درنزدیکی شهر کاشان، علاوه بر استخوان حیوانات اهلی دوران پیشین، استخوان‌های اسب و يك سگ تازی نیز به دست آمد که متعلق به هزاره چهارم پیش از میلاد بود. يعنى حدودأ ۶۵۰۰ سال پيش.
در برخی از ظروف سفالین منقوش به نقوشی از سگ‌های تازی در تعقیب حیواناتی از جمله گوزن، آهو وبزکوهی برمی خوریم که با نهایت دقت و به سبکی انتزاعی ترسیم شده است. سفالینه‌های مکشوف از تل باکون در نزدیکی تخت جمشید نمونه‌های منحصر به فردی از نقوش اسبها و سگهاى تازی را از ۴۲۰۰ تا ۳۸۰۰ سالپیش از میلاد به نمایش گذاشته‌اند. باریکی اندام، دست‌ها و پاهای بلند و کشیده، پوزه باریک و دمی حلقه مانندهمه از خصوصیات بارز سگ‌های تازی است که بر این سفال‌ها تصویر شده است.
علاوه بر ظروف سفالین، نقش تازی‌ها را بر روی مهرها و اثر مهرهای به جا مانده از ایران باستان نیز می‌توان مشاهده کرد.
از آثار یافت شده در گورهای فراعنه مصر که متعلق به ۲۱۰۰ سال پیش از میلاد هستند، شواهدی به دست آمد که نشان می‌دهد در آن زمان اجساد اسبها و سگهاى تازی‌ها را مانند خداوندگارشان مومیایی کرده و به خاک ميسپردند.
در اسطوره‌های باستان ایرانی شکار آموختن به سگان از ابداعات هوشنگ شاه پیشدادی است.
در ايران شاهان و بزرگان به شکار با سگ‌های تازی علاقه داشتند و همیشه در تازی-خانه‌های آنها تعداد زيادى تازی وجود داشت که هر یک دارای خدمه و مسئول خاص خود بودند. سلاطين و شهرياران پارسى، به تازيهاى خود را جل اطلس و زربفت می‌پوشاند و گردن بند جواهرنشان به گردنشان می‌انداخت. در رستم التواريخ نیز آمده است، كه بويژه در دوران امپراتورى باشكوه و عظيم صفویه، آراستن تازيها به جواهرات قيمتى رسمى رايج و محبوب بوده است. و در دوران قاجار هم مسئول سگ‌های شکاری را «تازی‌کش باشی» می‌نامیدند و تازی خانه‌های آنها پر بود از «سگان شیرگیر پلنگ فرسا و تازی‌های نخجیر گیر آهو ربا.»
در تمام طول تاريخ ايران و تا پيش از فتنه ۵۷، تازی‌ها برای شکار انواع حیوانات صحرایی از قبیل آهو، جبیر،گور و خرگوش استفاده می‌شده است.

از اسبان تازی به زرین ستام
ورا بود بیور که بردند نام .فردوسی .

ورا دید بر تازئی چون هزبر
همی تاخت در دشت برسان ببر. فردوسی .
تبیره سیه کرده و روی پیل
پراکنده بر تازی اسبانش نیل . فردوسی .

ز اسبان تازی به زین پلنگ
ز برگستوانها و خفتان جنگ . فردوسی .

فروماند اسبان تازی ز تگ
توگفتی در اسبان نجنبید رگ. فردوسی

كلمه تازى در شاهنامه:
بر طبق شاهنامه اولين انسان، كيومرث نام دارد، كيومرث پسرى داشت كه او را سيامك مينامند. ( در شاهنامه فردوسى كيومرث نام اولين انسانيست كه از گياه پديد آمده و در گيلگميش كه اولين شاهنامه ايرانيان است، نام اولين انسان ميشى و همسرش ميشانه است كه هر دو از گياه پديدار ميشوند. و ايندو در بين مردم به آدم و حوا معروفيت دارند.) براساس گيلگميش ، سيامك بنام شیث، آمده است. و سومین فرزند، ميشى و ميشانه( آدم وحوّا ) پس از هابیل و قابیل است. با استناد به گيلگميش، شیث پس از قتل هابیل به‌دستِ قابیل، متولّد گشت وحوّا او را جانشینی برای هابیل دانست. نام فرزند شیث در تورات، انوش است. و عمر شیث ۹۱۲ سال نوشته شده است. او صاحب فرزندان بسیاری ميشود. بر اساس شاهنامه سيامك صاحب دو پسر ميشود، بنامهاى بهرام و فرهاد تاز. و اين فرهاد تاز، و نسل پس از او كه در شاهنامه بعنوان تازى و تازيان، سخن گفته ميشود، هيچ ربطى به اعراب و لقب تاژى آنان كه بعربى تازى شده، ندارد.
وزان پس چو آگاهی آمد ز راه
ز فرهاد تازی و فرزند شاه .فردوسی .

چو زنگی نمود آنچنان بازیی
ز رومی نیامد عنان تازیی .نظامی

کیومرث یا گیومرث در فارسی، گیومرت یا گیومرد، در پهلوی، گَیومَرَتَن در اوستایی نام نخستین نمونهٔ انسان درجهانشناسی مزدیسنا و نخستین شاه ایران در شاهنامه است. گیومرث در زبان اوستایی از دو جز گَیو (بهمعنی زندگانی) و مَرَتَن (به معنی میرنده یا فناپذیر) تشکیل یافته‌است.
کیومرث:
کیومرث، نخستین بشر را، اهورامزدا آفرید، کیومرث به مدت سی سال تنها در کوهساران بسر برد، در هنگام مرگ از او نطفه‌ای خارج شد و به وسیله اشعه خورشید تصفیه شد و در خاک محفوظ بماند، پس از چهل سال ازآن نطفه، گیاهی بشکل دو ساقه ریواس بهم پیچیده در مهرماه و مهر روز (جشن مهرگان) از زمین بروییدند پس از آن از شکل گیاهی بصورت انسانی تبدیل شدند که در قامت و چهره شبیه هم بودند(مشی و مشیانه) یکی نر موسوم به مشی و دیگری ماده موسوم به مشیانه. پس از پنجاه سال آن دو با هم جفتگيرى کردند و بعد از نه ماه ازآنها یک جفت نر و ماده پدید آمد از این یک جفت، هفت جفت پسر و دختر متولد شد. یکی از ان هفت جفت موسوم بود به سیامک و زنش نساک. از سیامک و نساک، یک جفت متولد شدند بنام‌های فرواک و زنش فراواکیین از آنان پانزده جفت پدید آمد، که کلیه نژادهای همه کشورها از پشت آنان است. که یکی از ان پانزده جفت هوشنگ و همسرش گوزنگ نام داشتند. ایرانیان از پشت آنان می‌باشند.
مَشی و مَشیانه نخستین جفت انسان در تاریخ اساطیری ایران هستند، نقل است هنگامی که اهرمن ( اهر يعنى پليدى، و من، يعنى منيت آدمى، درنتيجه منيت پليد آدمى، اهرمن ناميده ميشود.) بر جهان چیره گشت و همه جا تيره شد به گیومرت گفت: از کجا ترا شروع بخوردن کنم؟ گیومرت گفت: از پایم، تا مدتی طول بکشد و از تماشاى دنيا لذتی ببرم. اما اهرمن خلاف کرد و از سر وی شروع بخوردن كرد( ماهى از سر گنده گردد، نى ز دم) تااینکه اهرمن به بیضه‌هایش رسید و در آن هنگام نطفه‌ای از وی خارج شد، پس از چهل سال گیاه ریواسی رویید. این گیاه دارای یک ساقه پانزده برگ بود و از آن دو تن هویدا شد. ابتدا چنان بهم پیوند خورده بودند که معلوم نبود، کدام ماده و کدام نر است.
پس اورمزد (اهورامزدا) به آنان گفت: (من شما را از نظر اندیشه بهترین آفریدم پس پندار نیک، گفتار نیک، ورفتار نیک داشته باشید و دیوان را ستایش نكنيد. و منظور از ديوان، ديوهاى خصايل آدمى، مانند غرور، خشم،نفرت، كينه، خست، آز، تنبلى و و و است. ) آنان با راهنمایی فرشتگان کشاورزی و آتش آموختند پس دو بز یافتند. يكى را دوشیدند و شیرش را خوردند و بز ديگر را با آتشی که از چوب شمشاد بود، تقدیم ايزدان كردند، سپس برگها و پوستین را رها و از پشم برای خود جامه بافتند و کلبه‌ای برای در امان بودن از باد وخورشید ساختند و آهن را یافتند و با سنگ آن را کوبیدند و تیغی فراهم ساختند.

نژاد بشر بر طبق شاهنامه:
آنان پنجاه سال آمیزش نکردند اما پس از پنجاه سال میل جنسی در آنان بیدار شد و پس از نه ماه دو فرزند نر و ماده بدنیا می‌آورند. اما آنان را می‌بلعند! ولى اهورامزدا و يا اورمزد میل فرزند خواری را از آنان گرفته و آنانرا می‌بخشد. سپس آنان دارای هفت جفت فرزند نر و ماده می‌شوند که جفت هفتم سیامک و نشاگ اند که حاصل ايندو فرواگ و فرواگین ( بهرام و فرهاد تاز) و حاصل این دو نیز هوشنگ و گودرز و يا گوزک اند، (قابل ذکراست ایرانیان از نژاد سیامک و فرواگ اند).

دیگر جفت تاز و تازگ اند که تازيان كه در شاهنامه آمده است، از نژاد ايشانند و اين تازيان ربطى به اعراب ندارند. و نام دیگر جفت‌ها در اوستا ذکر شده است.

مشی و مشیانه پس از صد سال و در سن صد سالگی در گذشتند

شاه سپرغم، نوروز پيروز

دست صبا برفروخت، مشعلهٔ نوبهار
مشعله داری گرفت، كوكبه شاخسار
ز آتش خورشید شد، نافهٔ شب نیم سوخت
قوت از آن یافت روز، خوش دم از آن شد بهار
خامهٔ ما نیست طلع، چهره گشای بهار
نایب عیسی است ماه، رنگرز شاخسار
گشت ز پهلوی باد، خاک سیه سبز پوش
گشت ز پستان ابر، دهر خرف شیرخوار
خاك زمين در زمستان به رنگ تيره و سياه درميآيد ولى با آمدن باد صبا و بهار، لباس سبز بتن ميكند. و بلطف بارش ابر، روزگار پير خرفت دوباره مانند طفل شيرخوار ميگردد.
پروز سبزه دميد، بر نمط آب گیر
زلف بنفشه خميد، بر غبب جویبار
پروز يعنى جامه و لباس، همان پز است. سبزه دامان خود را بر روى سنگهايى كه مانند سد جلو جويبار را گرفته اند. و گلهاى بنفشه كه قراولان لشگر بهارند، در كناره هاى جويباران از خاك سر بيرون ميكنند. غبب، غبغب.

نرگس بر سر گرفت، طشت زر از بهر خون
تارک گلبن گشاد، نیشتر از نوک خار
گلهاى نرگس كه خود زرد رنگند ولى در داخلشان سرخ است را به كسانى تشبيه كرده كه طشتهاى طلايى پر از خون را، بر سر گذاشته اند.
تارك يعنى سر و گلبن يعنى گل سرخ.

شاه ریاحین به باغ، خیمهٔ زربفت زد
غنچه که آن دید ساخت، گنبدهٔ مشکبار
به گلهاى خوشبو، رياحين ميگويند، گلهايى كه عطر و رايحه نيكو دارند. شاه رياحين يعنى گلى كه از خوشبويى سالار ديگر گلهاى خوشبو است. و احتمالا گل نرگس و يا شب بو منظور خاقانى است. چرا كه نرگس و شب بو بطور معمول زرد رنگ است و بطور خودرو در دشتهاى ايران بوفور ميرويد و دشتها را شبيه خيمه هاى سفرى پادشاهان ميكند كه زربافت و زرد رنگ بوده و در دشتها بپا ميكردند.

همچنين بطور كلى به گياهان و ریاحین خوشبو شاه سپرغم (اسپرغم)ميگويند. و شاهسپرغم گونه اى از ریحان رستنیی است كه بسيار خوشبو است و به آن مطلقأ ریحان گویند. و در تاريخ آمده است که در دوران امپراتورى جهان شمول ساسانى و زمان کسری یعنی انوشیروان عادل، در نوروز، ماری بنزدیک تخت و سریر او آمد. انوشيروان راه داد تا مار بخزد. مار بجبران احترامى كه انوشيروان بدو نشان داد، از دهان خود قدری تخم خُرد سیاه بینداخت. کسری فرمود تا این تخم ها را كاشتند و از آن سپرغم و يا ريحان رست. و به اين جهت به آن شاه سپرغم گويند. در جايى ديگر آمده است: بوعلى بلعمی آورده که چون خداوند توبهٔ آدم را بپذیرفت، از شادی گریستن به آدم افتاد و صد سال از خرمی و شکر همی گریست و از آن آب چشم، که از پس توبهٔ آدم بیرون آمد، همه گل و اسپرغم‌ها و بوهای خوش برست. همچنين روايت ديگرى ميگويد:
شاه سپرغم و يا ريحان در میان مسیحیان ارتدکس به ویژه در کلیساهای یونانی، گیاهی مقدس بشمار می‌رود. مسیحیان ارتدوکس باور دارند که این گیاه در جایی که خون مسیح ریخته، روئیده و از آن هنگام عبادت و پرستش صلیب، بويژه در دوران روزهٔ بزرگ با ریحان بسیار مرسوم شده‌است. کشیشان ارتدکس از ریحان برای تطهیر آب مقدس استفاده می‌کنند و دسته‌ای از برگ‌های ریحان را روی آب مقدسی که روی حاضران در کلیسا می‌پاچند، قرار می‌دهند. آن‌ها صلیب را با دسته‌های خوشبویی از این گیاه می‌آرایند و در مراسمی دور کلیسا گردانده و دسته‌های کوچکی از این گیاه را به عبادت‌کنندگان می‌دهند.
بسیاری از افراد دسته‌های ریحان را در خانه‌های خود در در آب می‌گذارند تا رشد کند و باعث برکت و موهبت شود.
و اين ريحان و يا شاه سپرغم بواسطهٔ خواص دارويى و بوى خوشى كه دارد، تقویت قلب و اعصاب کند، در جلوگیری از برخی عفونت‌های باکتریایی مؤثر است، دانه آن برای معده درد مفید است، از اسانس ریحان بعضاً بعنوان ماده دافع حشرات نيز استفاده می‌شود پس گویا سپری است برای غم. و با الف نیز آمده و شاه اسپرغم هم به آن ميگويند. سپرغم در واقع ريحان و يا نوعی از ریحان که برگ خرد دارد و بغایت خوشبوست. و در صیدنهٔ ابوریحان بیرونی مسطور است که شاهسپرغم اسم مطلق ریحان است. و آنرا شاهسپرم و شاسپرم نیز گویند. و اسپرغم و صور دیگر آن هر گیاه و میوهٔ خوشبوست و به گلهاى خوشبو گفته نميشود. شاه اسپرغم، شاهسپرغم، اسپرم، سپرم، اسپرهم نامهاى ديگر ريحان در بين ايرانيان است.
چشم سیاهت به اسپرغمی ماند
زر بمیانه همه کرانْش لآلی. خسروی
شاهسپرغم، اسپرغم یا سپرغم یا اسپرم یا اسپرهم یا سپرهم یا سپرم شاه یا اسپرم شاه یا سپرغم شاه یا شاه اسفرهم (با نام علمی: Tanacetum balsemita) گیاهی است که آن را ریحان یا نازبو یا ضیمران گویند و به روایت بندهشن به امشاسپند شهریور ( از صفات اهورامزدا است. )اختصاص دارد. گاه بطور کلی بر هر گیاه خوشبو اطلاق می‌شود.
در ایران، اغلب بذر ریحان با تخم شربتی و دانه چیا اشتباه گرفته می‌شود. این در حالی است که این سه متفاوت از یکدیگرند و هر کدام خاصیت جداگانه‌ای دارند. از دوران باستان در ایران از تخم شربتی در نوشیدنی‌های خنک برای برطرف کردن عطش در فصل تابستان استفاده می‌شود. گاهی تخم شربتی یا دانه‌های چیا به اشتباه به عنوان بذر ریحان خریداری شده و استفاده می‌شود یا خواص مربوط به بذر ریحان به تخم شربتی نسبت داده می‌شود که در ایران فراوان است و درست نیست. تنها شباهت بذر ریحان با دانه چیا و تخم شربتی لعاب‌دار شدن هر سه است (دارای موسیلاژ است). اما خواص این سه دانه با یکدیگر فرق اساسی دارد.

نايب عيسى، نوروز پيروز

دست صبا برفروخت، مشعلهٔ نوبهار
مشعله داری گرفت، کوکبهٔ شاخسار
صبا، بادى كه از شرق بغرب ميوزد. مشعله نو بهار، خورشيد. مشعله دارى، فتو سنتز در گياهان، بر اثر وزش باد و نور خورشيد. است . همچنين به خورشيد، لقب شحنه ٔ دریای عشق و يا شحنه ٔ چهارم حصار، هم داده اند، به اعتبار اینکه خورشيد، در آسمان چهارم میباشد. و مسلمين لقب شحنه ٔ چهارم کتاب را به محمد دادند، چرا كه قرآن را چهارمين كتاب الهى ميدانند.

ز آتش خورشید شد، نافهٔ شب نیم سوخت
قوت از آن یافت روز، خوش دم از آن شد بهار
نافه شب يعنى نيمه شب و نيم سوز شدنش، كنايه از كوتاه شدن شبها و طولانى تر شدن روزها(قوت يافتن روزها)پس از نوروز و اعتدال بهار است. اينجا باز هم نجوم ايرانى است كه خودنمايى كرده و كوتاه و بلند شدن شبها و روزها را به تابش خورشيد(آتش خورشيد) و گردش زمين بدور آن، نسبت ميدهد.
خامهٔ ما نیست طلع، چهره گشای بهار
نایب عیسی است ماه، رنگرز شاخسار
خامه يعنى قلم. نی تحریر ، کِلک . و کلمات زیر را از صفات قلم و خامه می داند: «مشکبار، مشکبوی ، مشک سود، مشک فشان ، مشکین رقم ، نافه گشای ، پریشان رقم ، معجزرقم ، سحرآفرین ، صورت آفرین ، معنی آفرین ، دانشور، نکته سنج . سخن طراز، سخن پرداز، ترزبان ، شیرین زبان ، شعله ٔ تحریر، جهانسوز، تهی مغز، شکربار، شکرآمیز، شکرفشان ، گهربار، لؤلؤبار، ابرنوال ، سیه مست ، جادواثر». و کلمات زیر را از مشبه به های آن ذکر می کند: «طوطی ، طاووس ، کبک ، بوقلمون ، نخل ، شاخ ، جوی ، کوچه ، شمع، انگشت »

طلع يعنى جاييگاه طلوع خورشيد از پس كوه. وقتى خورشيد از پشت كوه بالا ميآيد. خامه ما نيست طلع، چهرگشاى بهار، يعنى قلم من از وصف بهار عاجز است و نميتواند تمامى زيباييهاى آنرا روشن و بازگو كند. قلم من مانند پرتو روشن ساز خورشيد نيست كه بناگاه از پشت كوه درآمده و شب را به روز تبديل سازد.
مصراع دوم كه ميگويد: نايب عيسى است ماه، رنگرز شاخسار، يعنى آنكه شاخه هاى مرده را دوباره زنده ميكند كسى است كه پس از عيسى، جانشين و نايب اوست. اين نايب عيسى داستان فلسفى بزرگى را در پشت خود دارد. كه در نسخ تحريف شده مثنوى جلالدين محمد بلخى، كه در اختيار ماست، بنام پادشاه جهود كه از روى تعصب نصرانيان را ميكشت، آورده شده است. و هرچند شيوه اى كه در اين داستان از آن استفاده شده، مرامنامه اقوام ذليل گشته و اين اقوام ذليل كه در ميدان كارزار مردانه، توانايى حضور نداشته، و به هيچ هم حساب نشده و بسيار عاجزند، از اين شيوه، نه تنها استفاده، بلكه بارها و بارها سوء استفاده كرده و توسط اين شيوه به تمامى اهداف خود نائل گشته اند. ولى بهر حال اين داستان ربطى به اقوام سرگردان يهود ندارد. چرا كه اولا، در تمامى طول تاريخ بشر، حتى يك يهودى وجود ندارد كه پادشاهى كرده باشد، و دوم اينكه داستان نايب عيسى در اصل داستان پيمانى است كه ابليس با پروردگار خود ميبندد. و داستان اصلى بدين گونه است كه: پس از جدايى ابليس از پروردگار خود، ابليس از اينكه از عرش به فرش سقوط كرده بسيار نا اميد ميشود. و او كه از پرهيزگار ترين و وفادارترين ملائك خداوند بود، به پاس حق ديرين از خداى خود مهلت ميخواهد تا بدو ثابت كند كه آدم، كه خدا او را بسيار عزيز ميدارد، حتى با وجود هو، و يا دم خداى كه در او دميده شده، لياقت مهر و لطف خداى را ندارد. پس شيطان در لباس فردى بسيار مهربان و مومن به اصول انسانيت و جوانمردى در بين آدميان ظاهر ميگردد. (گول ظاهر را نخور) مردم به او علاقمند شده و به او احترام ميگذارند. كار نيكوكارى ابليس آنچنان بالا ميگيرد كه تمامى مردم هفت اقليم آباد در جهان، او را بعنوان پادشاه خود ميپذيرند. ابليس ساليان دراز با مهر و محبت و انساندوستى در بين آدميان زندگى ميكند و در آخر خود را در بستر مرگ قرار داده و اعلام ميكند كه عمرش بپايان رسيده و ميخواهد با همه بدرود گويد. پس سران هفت اقليم در كاخ حكومت او گرد هم آمده و دست به سينه به انتطاز مينشينند. ابليس ميگويد كه ميخواهد با سران دنيا، بطور جداگانه و در خلوت گفتگو كند. پس هر يك از هفت رهبر دنيا را تنها بخلوت طلبیده و با او بسخن مينشيند. ابليس بهر یک از آنها ميگويد که پس از من، جانشين و نايب برحق( نایب عيسى) و خلیفه من تو هستى. پس آنچه اكنون بتو ميگويم را خوب بخاطر بسپار و به آنها عمل كن چرا كه تو عزيز خدايى و يزدان زيبا، همگى را شیفته و مطيع تو قرار داده است. پس اين فرمانها را به اجراء درآر:
١- تمامى رهبران مردم، باید از تو تبعیت کنند و.هر امیرى که گردن کشى کرده و از تو تبعیت نكرد را یا گردن بزن و يا او را به اسيرى بگير.
٢- این کتاب، طومارى از احکام يزدان است، آن را بگیر و براى امت خود یک بیک بخوان و آنان را به پذيرش احكام، فرابخوان و چون پذيرفتند و مطيع شدند، احكام را مقدس شمار تا براى نسلهاى بعدى، جاى پرسش نباشد.
٣- به امت بگو، که جز تو در دین خدا نایب و خلیفه اى نیست.
اما تا من زنده هستم این راز را آشکار مکن و ریاست خود را عملى ننما.

ابليس يكايك رهيران هفت اقليم را جداگانه خواند و هر یک را در خلوت عزیز و محترم شمرد و آنچه باو گفته بود بدیگر امیران نیز همان را گفت.و بهر یک کتابى داد كه در نكاتى با هم در تضاد بودند و مندرجاتشان با هم اختلاف داشت.
و چون همه كتب در اصل يكى و در فرع ضد هم بود. موجب اختلاف بين مردم و بوجود آمدن مذاهب گوناگون شد. اين مذاهب هر كدام خود را بر حق و برتر از ديگران دانسته و انكار خود را گناه خوانده و نفرت و كينه كسانيرا كه، غير از اين ميگفتند،را بدل گرفتند. سپس ابليس در گوشه اى نشست و نظاره گر جنگهاى خونبار بين آدميان گشت و شاهد دور شدن آدمى، از خداى خود و ورودش به قلمرو ابليس شد. و تيره روزى آدمى از اينجا منشاء گرفت. ولى مولانا نويد ميدهد كه اى آدميان، هركسى كو دور ماند از اصل خويش، باز جويد، روزگار وصل خويش. و رسيدن به اصل خويش از ساختن روز نو شروع ميشود و روز نو از پندار نيك، گفتار نيك و كردار نيك، پديد ميآيد. و جشن گرفتن آن روز نو با اعتدال بهار و نوروز، شروع ميشود.

نوروز پيروز

دست صبا برفروخت، مشعلهٔ نوبهار
مشعله داری گرفت، کوکبهٔ شاخسار
دست صبا، كنايه از باد بهارى است كه موجب بيدار شدن درختان از خواب زمستانى ميگردد. و هنگامى كه باد صبا وزيدن ميگيرد، نشان از بهار است و روشن شدن چراغ بهار و يا درخشش آفتاب و خورشيد بهارى است.
در اينجا در مصراع اول مشعله نو بهار اشاره به خورشيد دارد كه در علم نجوم ايران در گروه هفت كوكب قرار دارد. و اين هفت كوكب بنام هفت مشعله، معروفند (هفت ستاره درخشان مانند خورشيد كه در كهكشان قرار داشته و از طرف دانشمندان ايرانى كشف شده و بنام هفت كوكب ناميده ميشوند. سبعه ٔ سیاره). و در مصراع دوم، مشعله دارى اشاره به كشف تركيب شيميايى ذكرياى رازى دارد كه عامل جوانه زدن و يا بيدار شدن و يا زنده شدن، گياهان ميشود.
و مطلبى كه در اينجا بسيار جالب است اشاره خاقانى به اين دانش شگفت انگيز دانشمندان ايرانى است كه تا چه اندازه عظيم بوده است و آن شرح چگونگى جوانه زدن و زنده شدن گياهان از تركيب باد شمال و نور خورشيد است كه موجب فعل و انفعالات شيميايى در گياهان شده و موجب ساخت ماده آلى در آنها ميگردد كه در نتيجه به سنتز در آنها منجر ميگردد. اين تركيب شيميايى امروزه با نام سیکلوهپتاترین شناخته ميشود كه يك مايه آلى در سنتز گياهان است و كاشف آن ذكريايى رازى دانشمند ايران و پدر شيمى دنياست، كه در مقالات ذكريا رازى، بنام هفت مركب و يا مشعله بهارى از آن نام برده شده است. (متاسفانه نام وى بعنوان كاشف اين تركيب مطابق معمول در نسخ اصلى حذف و در برخى نسخ ديگر بنام مترجم زده شده است.) اين حلقه هفت گانه و يا هفت كوكب، و يا سیکلوهپتاترین (CHT) یک ترکیب آلی با فرمول C7H8 است. یک حلقه بسته كه از هفت اتم کربن تشكيل شده كه با سه پیوند دوگانه (همانطور که از نامش پیداست) و چهار پیوند منفرد به هم متصل شده اند. این مایع بی رنگ مورد توجه نظری مکرر در شیمی آلی بوده است. و یک لیگاند در شیمی آلی فلزی و یک واحد سازنده در سنتز آلی است. و همانگونه كه اشاره شد، مانند الكل از اكتشافات دانشمند پارسى ذكرياى رازى است.
مشعله ٔ روز، کنایه از خورشید جهان آراست. کنایه از آفتاب عالمتاب . مشعله ٔ خاوری است که آفتاب عالمتاب باشد.
مشعله ٔ صبح تو بردی به شام
کاذب و صادق تو نهادیش نام .
نظامی .
و مشعله ٔ گیتی فروز هم همان خورشيد است و به طلوع خورشيد هم اطلاق ميشود. و به آن مشعله ٔ صبح هم ميگويند كه کنایه از آفتاب عالمتاب باشد
مطلب جالب ديگرى كه در اينجا مطرح ميگردد، دسته بندى باد ها در علوم پارسها است كه ضمن شگفت انگيز بودن، عامل فهم بسيارى از فعل و انفعالاتى است كه در طبيعت رخ ميدهد.
در دسته بندى بادها، باد صبا و يا، باد برین بالاترين جايگاه را دارد که جای وزیدن آن از مطلع ثریا (از شرق و جايى كه خورشيد طلوع ميكند) تا بنات نعش ( غرب) است، شرح داده شده است. بادى كه آنرا قبول هم نامند و برخلاف باد دبور است. باد صبا و يا باد برين بادی است که در بهار از مابین مشرق و شمال وزد. به آن باد پيشين هم ميگويند. همچنين باد صبا را در متونى به بادی که از زیر عرش می خیزد و به وقت صبح می وزد، نيز بيان كرده اند. بادی لطیف و خنک است ،نسیمی خوش دارد و گلها از آن بشکفد و عاشقان راز بااو گویند. و باد صبا مقابل باد دبور است.
:
صبا غنچه را خار در دل شکست
سهی سرو را در جهان کرد پست .فردوسی .
باد دبور يعنى باد پس پشت ، باد مغرب . باد پس پشت یعنی بادی که از مغرب بطرف مشرق وزد. باد پس . مقابل باد برین .
چرا گفت این باد را کاین دبور
چرا گفت آن باد را کان صباست .
ناصرخسرو
هر بلندی که لنگ و لوک شدست
از پس و پیش آن قبول و دبور.
مسعودسعد.
گه شناس قبول از دبور بی خبری
گه تمیز قبل از دبر نمیدانی .
خاقانی .
این شمال واین صبا و این دبور
کی بود از لطف و از انعام دور.
مولوی .
زآن شناسی باد را که آن صباست
یا دبورست این بیان آن خفاست .

چهارشنبه سورى بر تمامى هم ميهنان ارجمندم شاد و فرخنده باد

زردی من از تو
سرخی تو از من
غم برو شادی بیا
محنت برو روزی بیا
ای شب چهارشنبه
بده مراد بنده
زردرویی که ناشی از غم، افسردگی، بیماری و رنجوری است را به آتش بده و در عوض از آتش سرخی و گرما، شور و نشاط و شادی بگیرد. و سپس در پايان خاکستر هیزم‌ها را كه حاوی رنج و غم و درد است را، با آب بشوى.
تق تق تق فش فشه فاصلمون کم بشه
هیزم و نفت و آتیش دوستت دارم خدایش
غماتو بیار فوتش کن کینه داری شوتش کن
هوا بهاری میشه سرما فراری میشه
زردی ازت دور بشه هرچی بخوای جور بشه
شب چهارشنبه سوری آخره ساله
زمستون میره پشتش بهاره
این جشن بزرگ از نیاکانه
ازنیاکانه پاک ایرانه
ای بته بته بته
یادت نره این گفته
ای بته بته بته
گوش کن ببین چی گفته
ميبرند از صحرا بته
کنار حیاط آتیش میزنن
بچه‌های خوب از روش میپرن
تا که این جشن رو از یاد نبرن
ای بته بته بته
یادت نره این گفته
ای بته بته بته
گوش کن ببین چی گفته
سرخی تو از من
زردی من از تو.


ترانه چهارشنبه سورى

گيلگمش

در اسطوره حماسى گیل‌گمش (١) كه شاهنامه ديگرى از تاريخ انسان آريايى و چگونگى پيدايش بشر بر روى زمين است، در تفسير پارسى آن نوشته شده است كه انسان کامل، انسان برتر، و يا ابر انسان، دو سومش انسان الهی و یک‌سوم او بشری است.
درست در تناقض با آنچه انسان را ساخته شده از نيمى اهريمن و نيمى اهورا، ميداند.
در حماسه گيل گمش كه خود انسان_خداست، او اهل ترس و شادى است، کسی است که هر دو حرکت را انجام می‌دهد، بسیار بالا رفته و آسمانها را سير ميكند، و بسیار پایین رفته و به آتش درون زمين ميرسد. «گیل‌گمش» با بزرگ‌ترین شادی‌ها و ژرف‌ترین افسردگی‌ها تصویر شده است. به بلندترین بلندی‌ها بالا می‌رود و به فرومایه‌ترین پستی‌ها پایین می‌آید. ميگويد كه زندگى حركت است. اندیشه زندگی کامل، نوسان پرشکوه از پایین به بالا است، از بیرون به درون و وارونه. اگر زندگی دربرگیرنده ناسازگارها نباشد، خط راست است. مانند این است که نفس نکشید و زندگی نکنید. هنگامی که زندگی ریتم دارد، فراز و فرود دارد، آن هنگام یک مجموعه است که به رسایی نزدیک می‌شود.

ندیدند جز خوبی از کردگار، نوروز پيروز

چو جان رفت از نامور شهريار، پسر شد بجاى پدر تاجدار
گرانمایه جمشید فرزند او، كمر بست یکدل پر از پند او
برآمد برآن تخت فرخ پدر، برسم کیان بر سرش تاج زر
کمر بست با فر شاهنشهی، جهان گشت سرتاسر او را رهی
زمانه بر آسود از داورى، بفرمان او دیو و مرغ و پری
جهان را فزوده بدو آبروی، فروزان شده تخت شاهی بدوی
منم گفت با فره‌ی ایزدی، همم شهریاری همم موبدی
بدان را ز بد دست کوته کنم، روان را سوی روشنی ره کنم
نخست آلت جنگ را دست برد، در نام جستن بگردان سپرد
به فر کیی نرم کرد آهنا، چو خود و زره کرد و چون جو شنا
چو خفتان و تیغ و چو برگستوان، همه کرد پیدا به روشن روان
بدین اندرون سال پنجاه رنج، ببرد و ازین چند بنهاد گنج
دگر پنجه اندیشه‌ی جامه کرد، که پوشند هنگام ننگ و نبرد
ز کتان و ابریشم و موی قز، قصب کرد پرمایه دیبا و خز



نوروزخوانى شجريان پسر

ز ماهی به یک دم رسد در وحل ، نوروز پيروز

به مشکاب آب چون مشک زد بر قلم
زد از شام بر صبح صادق رقم
ریاحین فروش گلستان راز
در بوستان سخن کرد باز
بنام خداوند لیل و نهار
که از خاره خار آورد گل ز خار
کریم خطابخش روزی رسان
پناه کسان و کس بی‌کسان
ز هفت اطلس چرخ زنگار کار
برآورده این بیضه زرنگار
به حکمش گهر جای در کان گرفت
تن انس از آتش جان گرفت
بدان ای مه برج نیک‌اختری
سپهرت هوادار و مه مشتری
اگرچه ز خورشید شد ذره‌تاب
ولیکن نشاید شود آفتاب

 Things You Need to Know Abouth Norooz