دوزخ - سرود ۱۶ تا ۲۱

سرود شانزدهم
طبقه هفتم: تجاوز کاران
منطقهٔ سوم : متجاوزین به خداوند ( گروه دوم اهل لواط )

در این سرود دانته همچنان با لواط کاران ملاقات می‌کند که اکثرا از بزرگان گذشته میباشند و سه تن‌ از رجال برجستهٔ قرن سیزدهم را در میان آنها میتوان یافت، که در مورد انحراف آنها مدارک تاریخی‌ وجود دارد ولی‌ گروهی هم هستند که در مورد اهل لواط بودنشان مدرکی به جز ادعای دانته موجود نیست. در سرود قبلی‌ دانته بیشتر با لواط کارانی که اهل علم و هنر بودند ملاقات می‌کند ولی‌ در این سرود لواط کاران بیشتر اهل سیاست هستند.

در آخر این سرود، یعنی‌ هنگامی که دانته و ویرژیل به بالای پرتگاهی میرسند که مشرف به طبقه هشتم دوزخ است، دانته به دستور ویرژیل، طنابی را که به جای کمربند بر کمر دارد، باز می‌کند و به ویرژیل میدهد، در بارهٔ‌ مفهم این طناب بحث‌های بسیاری شده است.

اگر همواره کسان را چنین ارزان راضی‌ توانی‌ کرد (یعنی‌ اگر به همین راحتی‌ بتوانی‌ مشکل دیگران را حل کنی‌)، بسی‌ نیکبختی که اندیشه را با گفتار یکی داری.

آدمی‌ را باید که دهان از گفتن حقیقتی دروغ نما بر بندد تا بی‌ سبب خویشتن را بد نام نکرده باشد.

به جز در قسمت مربوط به اهدای کتاب، تنها موردی که دانته نام کتاب یا اثر خود را ذکر می‌کند و آن را کمدی مینامد، در این سرود است.

سرود هفدهم

طبقه هفتم دوزخ: تجاوز کاران
منطقه سوم: متجاوزین بخداوند
گروه سوم: ربا خوارن

دانته و ویرژیل به آخرین قسمت طبقه هفتم دوزخ رسیده اند که محل دومین دسته از دسته‌های سه گانهٔ دوزخ یعنی‌ دستهٔ تجاوز کاران میباشد. این قسمت را که آخرین قسمت طبقه هفتم دوزخ است و رباخوارن در آن قرار دارند را دانته به تنهایی بازدید می‌کند، زیرا در این ضمن، ویرژیل مشغول چانه زدن با عفریتی است که باید این دو را بر بال خود نشانده و به طبقه هشتم ببرد. دانته این عفریت را که از چهره‌های برجستهٔ دوزخ است، مظهر ناهنجاری، غدر و شنعت مینامد، بنابر این وی تجسم خیانت و نادرستی است که وجه مشخص گناهکارن دو طبقه آخر دوزخ میباشد.

در جمع ربا خواران که چهار زانو در روی شن‌های سوزان و زیر باران آتش برزمین نشسته و دائما دیده به کیسه‌های پول خود دوخته اند دانته کسی‌ را شخصاً نمیشناسد. ولی‌ علائم روی این کیسه‌ها نشان میدهد که بزرگترین صرافان عصر بجرم ربا خواری بدین صحرای سوزان آماده اند که مثل کار خود آنها، در روی زمین بی‌ حاصل و بی‌ برکت است.

Gerion ، این حیوان عجیب الخلقه یکی از معروفترین ساخته های دانته در کمدی الهی است. Geryon در اصل یکی از قهرمانان افسانه خدایان یونان است که پادشاه Iberia ( اسپانیا و پرتقال ) بود و سه سر و سه بدان داشت و صاحب گاو های قرمز رنگ معرفی بود که هرکول پهلوان داستانی یونان برای تصاحب آنها بسرزمین ایبر یبا رفت و پس از ماجراهای بسیار ، Geryon را که عادت داشت هر بیگانه ی را که پا به قلمرو وی گذارد به عنوان پذیرایی به کاخ خود برد و نزد گاوان وحشی افکند، کشت. شاید به دلیل همین غدرو دو رویی Geryon باشد که دانته این غول افسانه ی را در دوزخ پاسدار خاص حیله گران و خیانت کاران کرده است . یک قسمت از ترکیب این عفریت ، بی یقین از انجیل گرفته شده است.
رنج نهانشان از راه دید گان برون می‌آمد، و پیوسته دست فرا روی خویش داشتند تا خویشتن را گاه از شراره‌های آتش و گاه از زمین سوزنده در امان دارند، و این همان کاری است که سگان در تابستان، هنگامی که در معرض گزش شپشان و مگسان و خر مگسان هستند با پوزه و چنگال خود میکنند.

دانته با دسته ربا خوارن و صرافان روبرو شده است، کیسه‌هایی‌ که بر گردن هر کدام از اینان آویخته، علامت مشخصهٔ هر یک از این صرافان و رباخوران است، زیرا در قرون وسطی هر خانواده دارای نشان خاصی‌ بوده که وجه ممیز آن بشمار میرفت.

سرود هجدهم

طبقه هشتم دوزخ: حیله گران
گروه اول: قوادان و دزدان ناموس
گروه دوم: چاپلوسان

از این سرود، طبقه هشتم دوزخ آغاز میشود که از لحاظ شرح و بسط کاملترین طبقه دوزخ میباشد. دانته در بارهٔ‌ این طبقه ۱۳ تا سرود سروده است و از ۳۴ سرود دوزخ، ۱۳ تای آن مربوط به طبقه هشتم میباشد، یعنی‌ بیش از یک سوم سرودهای دوزخ دانته را شامل میشود در صورتی‌ که به شش طبقه اول روی هم رفته فقط شش سرود تخصیص یافته است.

طبقه هشتم و نهم دوزخ، دو طبقه‌ای هستند که بدترین نوع گناه کاران یعنی‌ حیله گران و خیانت کاران در آنها کیفر می‌بینند.
طبقه هشتم دارای ده گودال است که ده دسته مختلف از دوزخیان در آنها بسر میبرند که هر یک از آنان گناهی خاص دارند، ولی‌ وجه مشترک همهٔ این گناه‌ها غدر و حیله گری است، دسته‌ای دیگر از این اهل غدر که گناهشان سنگین تر است در طبقه بعدی ( طبقه نهم ) جای دارند. بالای هر گودال پلی است که دانته و ویرژیل از روی آن میگذرند و به درون گودال نگاه می‌کند، به جز گودال ششم که ٔپل آن شکسته است و ناچارأ برای گذاشتن از این گودال باید داخل آن شد و از جانب دیگر بیرون آمد.

در بالای گودال اول که این سرود مربوط به آن است، دانته و ویرژیل روی ٔپل میایستند و بدرون آن نظر میدوزند. کفّ این گودال بطور عرضی بدو قسمت شده که در یک قسمت آن دوزخیان بصورت صفی دراز رو به یک جانب و در قسمت دیگر در حرکتند و بدین ترتیب اصطحکاک با هم پیدا نمیکنند. دسته‌ای از این گودال نشینان که به بیرون یعنی‌ بدیوارهٔ خارجی‌ گودال نزدیکترند، دستهٔ قوادان هستند که زنان را برای خاطر لذت دیگران از راه بدر برده‌اند (جاکشان)، و دسته‌ای دیگر که در سمت دیوار درونی گودال روانند، دزدان ناموسند که زنان را برای خاطر لذت شخصی‌ خود فریفته اند. در تمام مسیر این دوزخیان شیاطینی تازیان بر دست، آنان را بحرکت وامیدارند و این تاوان ایشان است، زیرا در دوران زندگی‌ آنها بوده‌اند که دیگران را (زنان را) به خاطر خود بکار واداشته اند. شیطان‌های تازیانه دار مظهر طبیعت فاسد این عده اند، و شلاق‌های آنها نمایندهٔ عذاب وجدانی است که بدیشان تازیان میزند.
این دزدان ناموس به تور ابدی و دایره وار در درون گودال در حرکتند

در اواخر سرود ویرژیل و دانته از روی ٔپل اول میگذرند و بداخل گودال دوم مینگرند که خاص چاپلوسان است. این چاپلوسان درون نجاسات و کثافت خود غوطه ورند و طبعا این نجاسات مظهر تملق‌های دروغین و آلودهٔ آنان در روی زمین است.
این چاپلوسان ندبه میکردند و نفس‌های سخت میکشیدند و با کفّ‌های دست به خویشتن سیلی‌ ‌زدند در حالی‌ که در نجاسات و کثافات غوطه میخوردند.

در تمام دوزخ، این تنها موردی است که به دو دستهٔ مختلف از دزخیان تنها یک سرود اختصاص داده شده، و شاید مفهوم آن این باشد که دانته این دستهٔ اخیر از گناهکارن، بخصوص دستهٔ چاپلوسان را شایستهٔ توجهی‌ بیش از این نشمرده است، در صورتیکه قبلا بیش از دو سرود کامل به اهل لواط تخصیص یافته بود.
مردم شهر بولونیا که یکی‌ از شهر‌های ایتالیا است به جاکشی شهرت دارند و دانته در این سرود از زبان یک دوزخی می‌گوید که تعداد بولونی‌های جاکش که در این طبقه از دوزخ و در گودال اول جای دارند از تعداد زندهگان این شهر یعنی‌ از تمام جمعیت آن بیشتر است. شاید تذکر این نکته بیمورد نباشد که مردم بولونیا از قدیم در ایتالیا بدین صفت شهرت داشته اند و هنوز هم دارند.

سرود نوزدهم
طبقه هشتم دوزخ: حیله گران
گروه سوم: فروشنده گان اموال و مناصب روحانی

گودال سوم از طبقه هشتم مخصوص کسانی‌ است که مرتکب خرید و فروش اموال و مناصب کلیسا شده‌اند، کسانی‌ که مال وقف شده خورده اند. این عده در جمع حیله گران جا گرفته اند، زیرا اموال خدا را به نام خود به تاراج برده اند. در زمان دانته عده این قبیل کسان بسیار زیاد بود و کلیسا مرکز اصلی‌ ثروت بود و قالب مومنین کم و بیش اموال خود را به کلیسا هدیه میکردند و کشیش‌ها از این اموال به نفع خودشان استفاده میکردند.
در این گودال، این دوزخیان هر کدام در درون حفره‌ای جای دارند که در داخل دیوار حفر شده است، بدین ترتیب که از سر تا ساق‌های ایشان در این حفره فرو رفته و فقط دو پایشان از آن بیرون است و چون کفّ هر کدام از این پاها به روغن اندوده و شعله‌ور است، این دوزخیان از سوزش آتش دائماً پاهای خود را تکان میدهند و فریاد میکشند.

دانته اختصاصأ به حفره‌ای توجه می‌کند که مخصوص پاپ‌ها است و یکی‌ از پاپ‌ها را در آن می‌بیند که فریاد کشان در انتظار پاپ بعدی است تا بیاید و او را از آنجا برهاند، زیرا قانون کلی‌ این قسمت از دوزخ اینست که چون دوزخی بعدی بدانجا میاید، آنکه قبلا در حفره بود به اعماق آن فرو خواهد رفت و برای ابد ناپدید خواهد شد تا وقتی‌ که روز رستاخیز فرا رسد. برای این حفره دانته از سه پاپ بعنوان داوطلب مسلم نام برده است.

در اینجا نیز، مثل همهٔ قسمت‌های دیگر دوزخ دانته، مجازات متناسب با جرم است، حفره‌ای که این دوزخیان در آن بسر میبرند، کاملا شباهت با حفره‌هایی‌ دارد که در کلیسا‌های قدیم می‌‌ساخته اند. همچنانک اینان مقررات کلیسا را به مسخره گرفته بودند، در اینجا خود در درون حفره بمسخره گرفته شده اند. و چون آب مقدس تعمید را در زندگی‌ مورد ریشخند قرار داده بودند در اینجا با آتش تعمید داده میشوند. روغن مقدس مخصوص تبّرک اموات نیز در اینجا به پای آنان آلوده شده است تا آنرا شعله‌ور کند. در تمام این سرود لحن دانته نیشدار و زننده است و چندین جا نیز عمداً اصطلاحات عامیانه در آن بکار رفته است.

ای روح بلاکش که چون میخی‌ بدین حفره فرو شده‌ای و سر در جای پای داری، هر که هستی‌ اگر سخن میتوانی‌ گفت با من سخن بگوی، ( چگونه کسی‌ که سر تا پایش در خاک هست میتونه سخن بگه؟؟؟ کمی‌ تا قسمتی‌ مضحک به نظر میاد، علاقمندان دانته منو میبخشند)

چسان بدین زودی از آن همه دینار و درم که به خاطر آنها بانوی زیبا را مکارانه بچنگ آوردی و پاره پاره ش کردی، سیر شدی؟ ( منظور از بانوی زیبا یعنی‌ کلیسا چون کلمهٔ کلیسا به ایتالیای کلمه‌ای مونث میباشد)

سرود بیستم
طبقه هشتم دوزخ: حیله گران
گروه چهارم: غیب گویان

از بالای ٔپل حفرهٔ چهارم، ویرژیل و دانته بدرون گودال زیر پای خود مینگرند و در آن کسانی‌ را می‌بینند که سرشان بدور گردن چرخیده و رو به پشت قرار گرفته است، چنانک در حین راه رفتن ناگزیرند به پشت سر خویش بنگرند. اینان که بدینصورت تغییر شکل داده اند مدعیان غیب گویی و پیش بینی‌ هستند، که بجرم آنکه خواسته اند قوانین کلی‌ جهان را با شناسایی آینده پنهان بر هم زاده و تغییر شکل داده باشند، خود در دوزخ تغییر شکل داده و روی به گذشته کرده اند، و چون خواسته اند بیش از حد مجاز پیش روی خود را ببینند در اینجا حتی از دیدن پیش پای خویش محروم شده اند و باید به پشت سر خود بنگرند. دیده گان ایشان نیز دائماً از اشک پوشیده است، زیرا خواسته اند با این دیدگان آنچه را که راز خداوند است ببینند.
Qui viva la pieta ، quand e ben morta یکی از معروفترین شعرهای کمدی الهی، که مفهوم ان اینست که : ترحم واقعی در جهنم نداشتن ترحم است، زیرا رحم به گناهکاران که مورد خشم خداوند قرار گرفته اند خود ظلم به نکوئی و نکو کاران است. مشابه این رو در فارسی داریم که میگه : ترحم بر پلنگ تیز دندان ستم کاری بود بر گوسفندان .
ویرژیل درینجا تندتر از موارد دیگر با دانته سخن می‌گوید (چون دانته به صخره ای تکیه داد بوده و سخت به حال این دسته از دوزخیان میگریسته است، و ویرژیل وی را مورد سرزنش قرار میدهد و این جمله معروف را می‌گوید)، و مفسرین کمدی الهی این را مربوط بدان دانسته اند که چون وی مظهر عقل و منطق بشری است، با این دسته از دوزخیان، یعنی‌ غیبگویان و آنان که از راهی‌ جز منطق و استدلال به سراغ درک آینده رفته اند، دشمنی خاص دارد.

دوزخ - سرود ۱۱ تا ۱۶

سرود یازدهم

 طبقه ششم: زنادقه ( انواع دیگر زنادقه)

در این سرود دانته قسمت آخر طبقه ششم رو شرح میده یعنی‌ جای که از آنجا می‌تونه به طبقه هفتم برود. فاصلهٔ بین طبقه ششم و هفتم صخره‌ای است که هنگامی که ‌عیسی رو به صلیب کشیدن بر اثر زلزله فرو ریخته است.

در این سرود ویرژیل برای دانته توضیح میدهد که گناهکارن به دو دسته در اینجا تقسیم شده‌اند، دسته اول که دسته متجاوزین نام دارند، شامل گناهان کبیره از جمله، آدمکشی، راهزنی، زورگویی، خودکشی، کفر گویی، لواط، ربا خواری هستند و دسته دیگر که دسته حیله گران و غداران میباشند، شامل گناهان کبیره، ریا کاری، چاپلوسی، دزدی، فوادی، غیبگویی، کیمیا گری، جادو گری، نفاق افکنی، خیانت، ناجوانمردی و مهمان کشی میباشند. توضیحات ویرژیل در واقع بر اساس کتاب‌های اخلاق و فیزیک ارسطو میباشد و می‌‌توان آنرا طبقه بندی خطا‌های انسانی‌ از نظر عقل و منطق بشری دانست.

میتوان به خداوند تعدی کرد، و به خویشتن و به دیگران، یعنی‌ به نفس اینان یا به اموال و حقوقشان.

سه طبقه آخر دوزخ، یعنی‌ طبقه هفتم، هشتم و نهم، از طبقات پیشین کوچکتر ولی‌ پیچیده‌تر و مفصل ترند. از لحاظ تمثیلی، اشاره بدین است که هر گناه از گناه پیشین عمیق تر و پیچیده تر است.

طبقه هفتم، سه دایره دارد که دسته‌های مختلف زورگویان در آن بسر میبرند. متجاوزین نسبت به دیگران، نسبت به خود و نسبت به خداوند. اما هر یک از این سه دسته گناه نیز شامل دو نوع میباشد که عبارت است از تجاوز نسبت به نفس آن کس که مورد تعدی قرار گرفته، و تجاوز به اموال او، بنابر این طبقه باید قاعدتاً شش قسمت فرعی داشته باشد، اما عملا دانته آنرا به هفت قسمت فرعی تقسیم کرده است، زیر تجاوز نسبت به خداوند به سه قسمت تقسیم شده است.

تعدی به سه کس، خود، دیگری، خدا و به دو نوع، به مال و به نفس.

تعدی به دیگری را همه میشناسیم، تعدی به خود: هر کس که خود را بدست خویش از زندگی‌ در دنیا محروم کند، یا ارثیهٔ خود را مایهٔ قمار کند و ببازد، یا آنجا که باید، شادمان باشد، بگرید، از کرده نادم آید و پشیمانی سودش ندهد.

و تعدی نسبت بخدا: یعنی‌ در دل‌ منکر خداوند بود، و بدو کفر گفت، و طبیعت و لطف الهی را با دیدهٔ تحقیر نگریست، نسبت به نعمت‌های خداوند ناشکر بود و از این دست نامردمی ها

دغلی که مایهٔ آزردگی هر وجدانی است ( غدر و حیله همیشه وجدان را مورد تخطی قرار میدهد، در صورتیکه خشونت گاهی‌ از اوقات بجا و مشروع است)، این خوی دغل پیشگی پیوند محبتی را که به دست طبیعت بوجود آمده است را می‌‌گسلاند ( دغل پیشگی: دورویی، چاپلوسی، جادوگری، نادرستی، دزدی، وقف خواری، اختلاس و کثافاتی دیگر از این قبیل)، دغل محبت و اعتماد رو از بین میبرد.

بر اساس کتاب اخلاق ارسطو، فساد سه گونه است: ۱- عدم اعتدال( شکم پرستی‌، حرص و خسّت و غیره)، ۲- بدخواهی( دروغ گویی و حیله گری و غیره)، ۳- بهیمیت ( لواط، آدمخواری و غیره)، گناهان دسته اول با طبیعت مبارزه نمیکند و آنرا تحقیر نمینماید و به همین دلیل، این نوع گناهکارن در ۵ طبقه اول دوزخ دانته جای میگیرن، در حالی‌ که دو دستهٔ دیگر، طبیعت را که از عقل و هنر الهی ناشی‌ شده است را تحقیر می‌کند و هم هنر و صنعتی را که بدنبال آن میاید نادیده می‌گیرد، در حالی‌ که آدمیان باید آنچه را که برای زیست و رفاه خود لازم دارند از راه طبیعت بدست آورند 

منطق تو چندان مایهٔ رضایت من است که برایم تردید همان لطف یقین را دارد( یعنی‌، منطق تو چنان قوی و شیرین است که همانقدر که خواستار یقین هستم، خواهان تردیدم تا برای رفع آن سخنان ترا بشنوم.

سرود دوازدهم

 طبقه هفتم دوزخ: تجاوز کاران

 منطقهٔ اول: متجاوزین به دیگران


این طبقه از دوزخ مخصوص متجاوزین میباشد که به ۳ منطقه تقسیم میشود. منطقه اول دسته‌ای از متجاوزین هستند که به دیگران تعدی کرده‌اند، یعنی‌ یا زندگی‌ آنان را و یا اموال آنان را مورد تجاوز قرار داده اند ( آدم کشها و دزد ها). ظالمان و غارتگران بزرگ تاریخ، مانند اسکندر و آتیلا پادشاه معروف هیاطله از این دسته از دوزخیانند و در این منطقه از دوزخ مجازات میشوند.

"مکانی که می‌بایست در آن از صخره فرود آییم، کوهستانی بود، و بر اثر وجود آنکس که در آن بسر می‌برد(مینیو تاورو، غول جزیره کرت)، وضع خاصی‌ داشت که نظر هر کس را در بدو امر بجانبی دیگر معطوف میکرد (یعنی‌ از ترس این غول کسی‌ جرات ایستادن و راه پیدا کردن نداشت)"


در تمام این منطقه از طبقه هفتم، (گودالی ژرف و کمانی شکل که بر اثر این وضع خاص خود، همهٔ دشت را در برابر خویش داشت)رودخانه‌ای جوشان جاری است، که در آن به جای آب، خون جریان دارد، و ارواح ظالمین و خونخواران در آن غوطه‌ورند ومجازاتشان این است که تا ابد درون این رودخانه خون بخورند، چرا که در زندگی‌ دنیوی از خونخواری سیر نمیشدند.

نگهبان این دسته از دوزخیان، سنتور‌ها هستند، که حیوانات افسانه‌ای هستند که نیمه اسب و نیمه انسان میباشند، و این سنتور‌ها مظهر درنده خویی و سنگدلی این دسته از گناهکارنند که در زندگی‌ دنیوی خود بیرحمی‌ها و شقاوت‌ها انجام داده اند. و این سنتور‌ها هر زمان که گناهکاری سرش را از امواج جوشان خون بیرون میاورد با تیر‌های خود آنها را تیر باران میکنند و مجبورشان میکنند دوباره سر در خون کنند.
و عمق این رود در یک طرف تا نزدیک پا هاست و هر چقدر به طرف دیگر می‌رویم عمیقتر شده تا جای که تا نزدیک مژگان می‌رسد

(و در فاصلهٔ میان صخره و گودال، سنتوری‌های مسلح به تیر و کمان، همچو آن روزگارن که در روی زمین به شکار می‌رفتند، در دنبال هم میدویدند.)

دانته چون هنوز زنده است و روح نیست و در نتیجه نمی‌تواند مثل ویرژیل پرواز کند، به خواهش ویرژیل از سنتوری ها، یکی‌ از سنتوری‌ها دانته را بر پشت خویش مینشاند تا پا‌هایش در آب جوشان سوخته نشود و این کار را نسوس که یک سنتوری میباشد انجام میدهد.(نسوس سنتوری بود که عاشق دیانیرا زن هرکول پهلوان نامی‌ یونان شد و خواست به او تجاوز کند که هرکول با یک تیر او را از پا در آورد و نسوس قبل از اینکه بمیرد مشتی از خون خود را به لباس خود الود و آنرا به دیانیرا داد و بدو گفت اگر هرکول این لباس را بر تن کند، دیگر به زنش خیانت نخواهد کرد، و دیانیرا چندی بعد که نسبت به هرکول مشکوک شده بود آن لباس را برای هرکول فرستاد و هرکول چون آن لباس را به تن‌ کرد دچار عذابی شد که طاقت او را برید و هرکول برای رهایی از آن عذاب جنگلی‌ که در آن بود آتش زد و خود نیز در آتش سوخت، و نسوس به این ترتیب انتقام خود را از قاتل خود گرفت و اصطلاح نسوس خودش انتقام مرگ خویش را کشید یک اصطلاح رایج و معروف در غرب میباشد)


تفو بر تو‌ای آزمندی نا بخردانه و‌ای خشم جنون آمیز که ما را در دوران کوتاه زندگی‌ چنین سخت در زیر مهمیز خویش داری، و از آن پس نیز، در حیات جاودان با چنین رنجی‌ دمسازمان میکنی‌.




سرود سیزدهم
طبقه هفتم دوزخ: تجاوز کاران
 منطقهٔ دوم: متعدیان به نفس



این منطقه که بعد از منطقه رودخانه خون جوشان قرار دارد، طبقه دوم از طبقه هفتم دوزخ است که مخصوص گناهکارنی میباشد که به نفس خویش تعدی کرده‌اند، این گروه به دو دسته تقسیم میشوند، گره اول کسانی‌ که به هستی‌ خود تجاوز کرده‌اند ( کسانی‌ که خودکشی کرده‌اند یا به بدن خود آسیب رساندند، مثلا روی مین رفتن یا به خودشون بمب بستند)، و گره دوم کسانی‌ که به مال خود تجاوز کرده‌اند ( از طریق افراط و تفریط و حیف و میل کردن داریهای خویش، این گروه را با ولخرجانی که در طبقه چهارم دوزخ هستند نباید اشتباه گرفت، آنها کسانی‌ هستند که از حد تعادل خارج شده‌اند در حالی‌ که اینان با اسراف روزگار خویش را سیاه کرده‌اند).

مثلا یکی‌ از اهالی شهر پادوا به نام گیکمو که به ولخرجی و حیف میل کردن شهرت داشت، یک بار که عدّه‌ای از بزرگان شهر، بعنوان مهمان به خانهٔ ییلاقی او وارد میشدند، دستور داد تمام خانه‌های روستاییان و کارگران ده خود را بعنوان چراغانی آتش زد.


مجازات ارواح کسانی‌ که خودکشی میکنند این است که به صورت درختی خشک در جنگل خودکشی میرویند و هر دم پرنده گانی که صورتی‌ آدمیزاد گونه دارند بر روی شاخه خشک آنها می‌‌نشینند و آنها را می‌‌شکنند. هر شاخه مانند عضوی از بدن این گناهکارن می‌ماند که بعد از اینکه به وسیله این پرندگان شکسته میشود، دچار درد و خونریزی میشود و وقتی‌ این ارواح حرف میزنند، از جای شکسته گیها خون فوران میزند.

در تمام تراژدی دوزخ، تنها در دو جا هست که دانته به ارواح گناهکارن، چهره‌ای غیر انسانی‌ میدهد، که یکیش همینجاست که آنها را به صورت درخت معرفی‌ می‌کند.

مجازات ارواح دسته دوم که دارایی خود را حیف و میل کرده‌اند این است که مرتباً در مرض حمله سگان دارند، این سگان ماده سیاه، سمبل پریشان فکری و دغدغه‌ای هستند که اینها با آتیش زدن به مال خود، برای خود به وجود آورده اند، ولی‌ این دسته صورت آدمی‌ خود را حفظ کرده اند و به شکل درخت نیستند.

پندارم وی چنین پنداشت که من پنداشته ام ..... یعنی چنین پندارم که استادم می پندارد که پندار من چیست ... cred'io ch'eei credette ch'io credesse .... این شیوه نوشتن از مکاتب شعری قرون وسطاء میباشد که به ان مکتب سیسیل میگویند ، دانته فقط در دو یا سه مورد از جمله در اینجا از این مکتب برای سرودن سروده هایش استفاده کرده است






همچون چوب تر نیم سوخته‌ای که از سوئی بسوزد و از سوئی دگر بر اثر خروج هوا بنالد و بخروشد، از این چوب شکسته هم سخن و هم خون بر می‌آمد، لاجرم شاخه را رها کردم و هراسان بر جای ایستادم.

روح من در عالم مناعت خویش، بدین پندار که با دست مرگ از سر افکندگی خواهد رست، مرا که آدمی‌ دادگستر بودم به بیداد گری به خویش واداشت (مجبور شدم خودکشی کنم)

چون روح آدمی‌ که خودکشی کرده از قبول مقررات خداوندی در روی زمین سرپیچی کرده و خود را بدست بی‌ قانونی سپرده است، در اینجا این روح محکوم بدان است که هیچ قانونی از او حمایت نکند و سرنوشتش صرفا تابع اتفاق و تصادف باشد یعنی‌ قانون جنگل.

روح میتواند از راه این زخمی که باعث رنج اوست زبان بگشاید و ناله کند و راه تسلایی بیابد. این در واقع اشاره بدانست که خودکشی هم باعث رنج است و هم راهی‌ برای پایان دادن به رنج‌ها بدست میدهد.

در روز قیامت، ما نیز چون دیگران بجستجوی کالبد‌های خویش باز خواهیم آمد، اما هیچیک دوباره بقالب خود باز نخواهیم گشت، زیرا معقول نیست که آدمی‌ آنچه را که خود از خویش گرفته است، دوباره باز ستاند، بناچار این کالبد‌ها را بدین جا خواهیم کشاند تا درین جنگل محنت زا، هر یک از آنها از درختی که روح دشمن ( روحی‌ که با جسم خویش دشمنی کرده و آنرا نبود کرده است) او را در آن خانه دارد، فرو آویزد.

من آن کسم که خانهٔ خود را برای خویش داری کردم (یعنی‌ خودم را در خانهٔ خودم به دار کشیدم، مثل ایرانیان که خانهٔ خویش را برای خویش داری کردند و هر روز عده‌ای در آن کشته و به دار آویخته میشوند).


سرود چهاردهم

طبقه هفتم دوزخ: تجاوزکاران
منطقهٔ سوم: متجاوزین به خدا

منطقه سوم از طبقه هفتم دوزخ، مخصوص گناهکارانی است که به خداوند و ذات شریف او تعدی و تجاوز کرده‌اند و این تیره روزان خود به سه دسته تقسیم میشوند:



۱ - دسته اول متجاوزین به ذات خداوند ( کفر گویان )

۲ - دسته دوم متجاوزین به طبیعت که یکی‌ از مظاهر ذات خداوندی است ( لواط کاران )

۳ - دسته سوم متجاوزین به فنّ و صنعت که ویرژیل آنرا قبلا زادهٔ طبیعت و نوادهٔ خداوند نامیده است ( ربا خوارن )

مجازات هر سه این دزخیان دشت سوزان و خشکی است که دائما بارانی از آتش بر آن فرو می‌بارد. در زیر این باران، کفر گویان خفته اند، ربا خوارن نشسته اند و لواط کاران با شتاب به هر سؤ در حرکتند.

جنبه تمثیلی این دشت سوزان و باران آتش از نظر دانته این است که، دشت خشک مظهر بیحاصلی است که وجه مشترک زندگانی‌ این هر سه دسته است، زیرا زندگی‌ اینان صرف اموری شده است که هیچکدام برکتی نداشته و حاصلی نداده است، اهل لواط تولید مثل نداشتند، اهل ربا، کار تولیدی نکردند و زالو وار پول دراوردند، و کفر گویان وقت خویش را صرف تخریب سرچشمهٔ برکت و تولید کرده‌اند. باران آتش مظهر خشم الهی و عکس العمل روش ایشان بشمار میرود، زیرا باران که باید به طور معمول مایهٔ برکت و باروری باشد، در اینجا خشکی و بیحاصلی و بی‌ برکتی همراه میاورد.

در این سرود، دانته از پیرمرد جزیره کرت سخن می‌گوید، که برجسته‌ترین قیافه سمبولیک دوزخ دانته است. پیرمرد تجسمی از زندگی‌ آدمیان از عصر طلائی معصومیت و صفا تا دوران قرون وسطایی می‌‌باشد. و هر چهار رودخانهٔ دوزخ از اشک‌های او سرچشمه گرفته اند.

زمین بایری که هر گونه روینده‌ای را از بستر خود طرد کرده بود

دانته در این سرود می‌گوید تعداد لواط کاران نسبت به کفر گویان و ربا خوارن بیشتر است ولی‌ عذاب دو گره اول بیشتر میباشد

و اخگر‌های درشت آتشین مانند برفی که در کوهستان می‌بارد ( در کوهستان، برف بدون وزش باد می‌وزد، آرام و درشت).

زمانی‌ که اسکندر به هندوستان حمله کرد، در هوای گرم هندوستان، بارانی از شعله‌های آتش بر سر سپاهیانش می‌بارید، و این شعله‌ها تا روی زمین کشیده میشدند، و اسکندر به سربازان خود دستور داد که که زمین را لگد کنند تا این اخگر‌ها از هم جدا شوند تا بهتر خاموش شوند، در این سرود دانته باران آتش را به همچین بارانی تشبیه می‌کند. (در حالی‌ که در هندستان اسکندر با سربازانش از روی برف گذشتند و نه آتش) در واقع دانته در این مورد از تورات الهام گرفته است که در آنجا مردم دو شهر سدوم و عموره بجرم لواط بهمین صورت در معرض باران آتش قرار گرفتند ( تورات، سفر پیدایش، باب نوزدهم).

در این سرود ویرژیل برای دانته شرح میدهد که چگونه رودخانه‌های چهار گانهٔ دوزخ بوجود آمده اند

لاجرم از او خواستم که آن مائده را که خود میل خوردنش را در من پدید آورده بود از من دریغ مدارد ( یعنی‌ مشکلی‌ را که خود برایم پیش آورده بود، حل کند )

سرود پانزدهم

طبقه هفتم دوزخ : تجاوزکاران

منطقه سوم: متجاوزین بخداوند


دانته و ویرژیل از قسمت کفر گویان به قسمت دیگری از طبقه هفتم میروند که مخصوص لواط کاران میباشد. اینان بر روی شنهای سوزان مرتباً در حرکتند، چرا که اینان حق توقف ندارند، زیرا جریمهٔ یک لحظه توقف برای آنها ، صد سال خفتن در روی ریگ‌های سوزان است. این دسته سرگردانان و آواره گان جاوید دوزخ میباشند.

اکثر این لواط کاران، از هنرمندان، شاعران، حکما، سیاستمداران، فلاسفه و اسقف میباشند، و دانته یکی‌ از استادان عزیز خود را در این جمع مییابد.

همزمان با جنگ‌های صلیبی و طغیان احساسات مذهبی‌ در اروپا، لواط هم بیداد میکرد.

همچو خیاطی سالخورده که به سوراخ سوزن خود نظر دوزد، به دیدن ما، مژگان به هم میزدن.

به اعتقاد دانته کمال رشد در نیمهٔ زندگی‌ یعنی‌ ۳۵ سالگی حاصل میشود که در آن منحنی شخصیت به بلندترین نقطهٔ خود می‌رسد و از آن پس این منحنی رو به نزول میرود.

کسی‌ خوب میشنود که خوب به خاطر سپارد

دوزخ - سرود ۶ تا ۱۱

سرود ششم

طبقه سوم دوزخ : شکم پرستان

پس از طبقه شهوترانان و نفس پرستان، ویرژیل و دانته بطبقه دیگر میروند که خاص شکمخوارگان است. شاید این شکم پرستی در ذات خود جرم نباشد، ولی وقتی بصورت اساس زندگی درآید، جرم میشود. زیرا آدمی را از توجه بمعنویات باز میدارد و ازاستفاده از سایر استعداد هایی که خداوند در وی بودیعت نهاده است محروم میکند. تا فقط متوجه شکم خود باشد، بهمین خاطر آنانکه لذت زندگی را فقط در خوردن و آشامیدن جسته اند در حقیقت دستگاهی برای تولید فضولات بیش نبوده اند. در این طبقه دوزخ، بموجب قانون کلی" تاوان و معارضه بمثل" محکوم بدانند که جاودانه در معرض برف و بارانی آلوده باشند و در درون منجلابی متعفن که مظهر این فضولات است بسر برند و سگ درنده و حریصی که مظهر طبعهای اکول است، شکمهای ایشان را که در زندگی همه معنویات وقف آنها شده با چنگ و دندان بدرد.

در این سرود ، دانته برای اولین باردر دوزخ با یکی از دوزخیان طرف گفتگو میشود، و او برای آینده فلورانس برای دانته غیبگویی خاصی میکند که معروفترین "غیبگویی" کمدی الهی است.
دانته در این سرود شرح نمیدهد که چگونه از طبقه دوم بطبقه سوم جهنم میرود و این تنها مورد در دوزخ است که دانته شرح چگونگی‌ رفتن از یک طبقه به طبقه دیگر را با جزئیات نمیدهد. تنها در آخر سرود پنجم اشاره دارد که بیهوش شده و در آغاز سرود ششم خود را در طبقه سوم مییابد .

در این سرود دانته میگوید که بارانی ابدی معلون و سرد و سنگین که هرگز کیفیت و کمیت آنرا تغییری پدید نمییاد، در فضای ظلمانی میبارد.
منظور دانته از یکنواختی، و تغییر نیافتن ابدی، در واقع اساس شکنجه این گونه گناهکاران میباشد. یعنی این باران تا ابد بهمان صورت یکدست و یکنواخت میبارد و حتی شدید تر هم نمیشود تا تغییر حاصل از آن، وسیله‌ای برای رضایت دوزخیان این طبقه نشده باشد. تکرار و یکنواختی بعنوان شکنجه گناهکاران، همان که امروزه مردم بدست و رضایت خود بدان تن‌ داده‌اند.

"عذابی چنین گران که اگر هم دردی فزونتر از آن بتوان یافت، ناخوشایند تر از آن نمیتوان یافت."

"ترا پیش از آن ساختند، که مرا خراب کرده باشند"

 prima ch io disfatto fatto TU FOSTI

مانند درختی که پیش از اینکه آنرا قطع کنند، ازش میز بسازند! این جمله یکی از استادانه‌ترین ادبیات کمدی الهی است که گفته میشود ریزه کاری اصلی آن قابل نقل نیست.

غرور، حسد و خست سه اخگری هستند که در دلهای مردم این شهر افتاده اند. اینجا اشاره دانته بهمان سه طبقه گناهی است که در سرود اول دوزخ، بشکل شیر و پلنگ و ماده گرگ ، بدانها اشاره شده و طبقه بندی گناهکاران در جهنم نیز طبق آنها صورت گرفته است .

در همه قسمت های دوزخ، جز در طبقه آخر جهنم، دوزخیان از دانته تقاضا میکنند که هنگام مراجعت بدنیای زندگان از آنها یاد کند و ایشان را بخاطر دیگران نیز بیاورد. بدین ترتیب، دانته نشان میدهد که مردگان برای فراموش نشدن چشم بدنیای زندگان دوخته اند. زیرا هیچ رنجی برایشان بدتر از رنج آنکه خود را بکلی فراموش شده دانند نیست. فقط دوزخیان طبقه آخر جهنم هستن که از فرط گناهکاری، اصرار دارند که زندگان آنها را فراموش کنند.

"و من گفتم:‌ای استاد ، آیا این عذابها پس از روز رستاخیز فزون خواهند شد یا کاهش خواهند یافت، یا بهمین تلخی باقی خواهند ماند ؟ و او بمن گفت: به دانش خویش رجوع کن، که بر طبق آن هرقدر چیزی کاملتر باشد، باید هم نیکی و هم رنج را بیشتر احساس کند. و این معلونان، هر چند که هرگز بکمال واقعی نخواهند رسید، در انتظار آنند که بعد از آنروز، بیش از آن دوران بدین کمال نزدیک شوند" (مقصود آن است که با فرا رسیدن روز رستاخیز برای صدور رای قطعی درباره گناهکاران از طرف محکمه عدل الهی، این ارواح دوباره در قالب زمینی خود جای خواهند گرفت و بدین ترتیب صورتی کاملتر پیدا خواهند کرد و در نتیجه بر اساس نظر دانته رنجشان نیز بیشتر میشود.)

سرود هفتم 

طبقه چهارم دوزخ، خسیسان و مسرفین 

دانته و ویرژیل بعد از دیدار شهوت پرستان و شکمخوران ، بدیدار دسته دیگر از آنهایی که در زندگی اسیر هوای نفسانی بوده اند، یعنی بطبقه چهارم که خاص بندگان دینار و درم است میروند. در این حلقه، دو دسته از دوزخیان جای دارند که گناهان هر دو مربوط به پول و دارای است، منتها در دو قطب مخالف جای داره، که دسته از اینان خسیسان و لئامت پیشگان و دسته دیگر مبذرین و اسراف کارانند، که هردو در زندگی از حد تعادل دور افتادند و بسراغ افراط و تفریط رفته اند، و هر دو بخاطر پول، از توجه به عوالم معنوی یعنی توجه بدانچه باید آدمی را بسوی کمال واقعی برد غافل مانده اند . 

طبقه چهارم دوزخ به دو قسمت تقسیم میشود. نیمی از این طبقه مخصوص خسیسان و نیمی دیگر مخصوص ولخرج هاست. دزخیان این طبقه وزنهٔ سنگینی‌ را با سینه‌های خود حرکت میدهند (زیرا در زندگی‌ دلهایشان و سینه‌هایشان همواره فکر مادیات بوده‌ا و تمام حواسشان را مصروف آن کرده اند و در نتیجه پول حکم "بندی بر سینه" را برای آنها داشته است). و همانند امواج دریا که با امواج دیگر می‌خورد این ارواح سخت به یکدیگر برخورد میکنند و آنگاه در این نقطه هر کدام نیم چرخی بعقب میزند و باز میگردد، در حالی‌ که دسته‌ای فریاد میکشند، چرا خرج نمیکنی‌؟ و دسته‌ای دیگر میگفتند چرا تفریط میکنی‌؟

هر کدام از این گناه کاران، در یک نیم دایره‌ای که خاص خود آنهاست بسرعت از یکسؤ بسوئ دیگر میروند و در دو نقطه‌ای که این دو نیمدایره با هم تلاقی میکنند، سخت بهم میخورند و بعد ناسزا گویان جدا میشوند تا در نقطهٔ دیگر دوباره با هم برخورد کنند. این اصطحکاک و ناسزا، نشان اختلاف نظری است که در دوران زندگی‌ همیشه میان این دو طبقه وجود داشته است.

این تنها طبقه جهنم است که در آن دانته هیچ یک از دوزخیان مقیم آنرا شخصاً نمیشناسد. در تمام طبقات دیگر، وی با آشنایانی روبرو میشود و از آنها احوال می‌پرسد.

در روز رستاخیز، دسته‌ای با مشت‌های فرو بسته و دسته‌ای دیگر با سرهای بی‌ مو از گور برخواهند آمد. (مشت‌های فرو بسته، نشان خسیسان است که هیچوقت دست خود را باز نمیکنند، سرهای طاس نشان اسراف کنندگان است که بنا به یک ضرب‌المثل ایتالیایی " تا موی سرشان را هم خرج کرده اند")

"آن خوشی که به اقبال ناپایدار وابسته است، و مردمان جهان را چنین برنج و تلاش وامیدارد، وهمی و خیالی بیش نیست."

رودخانه‌ای که تشکیل مردابی را میدهد، حد فاصل قسمت اول و دوم از قسمت‌های سه گانهٔ اساسی‌ دوزخ است، بدین ترتیب که این رود چهار طبقه اول جهنم را که اختصاص بمجازت گناهان ناپرهیز کاری و بی‌ عفتی (گناهان گرگ)، از طبقات بعدی آن که اختصاص به گناهان خشونت و حیله (شیر و پلنگ) دارد، جدا می‌کند. سمبولیسم دانته در اینجا نشان میدهد که چگونه وی در عبور از طبقه‌ای به طبقه‌ای ، بتدریج خوی ترّحم و نازکدلی خویش را از دست میدهد و در مقابل گناه بی‌ اعتنا و سنگدل میشود، زیرا خداوند هر گونه توجه و علاقه را نسبت بگناه منع کرده است، مفهوم واقعی‌ این بی‌ اعتنائی دانته اینست که قلب آدمی‌، هر قدر بیشتر در گناه خود غوطه ور شود، بیشتر با گناهکاری خو می‌گیرد.

"ما در فضای تابناکی که آفتاب بدان نشاط میبخشید، افسرده دل‌ بودیم و پیوسته درون خویش را با دودی تلخ انباشتیم."

سرود هشتم

 طبقه پنجم دوزخ، ارباب غضب

 شهر شیطان

در این سرود دانته و ویرژیل وارد طبقه پنجم دوزخ میشوند که مخصوص اهل خشم و غضب میباشد. این طبقه آخرین قسمت از گناهان مربوط به ماده گرگ یعنی‌ حرص و طمع، شهوت و افراط کاری میباشد. این اربابان خشم و غضب هم مانند دیگر گناهکارن، مقام معنوی آدمی‌ را تا سرحد چهار پایان تنزل داده و خود را در سطح دد و دام قرار داده‌اند و نه از عقل استفاده کرده اند و نه از کمال الهی(سعدی کبیر در همین باب به خور و خواب و خشم و شهوت اشاره دارد)

از سرود هشتم به بعد، دانته از ۵ طبقه اول دوزخ که به نام قسمت علیای دوزخ نامیده می‌شه، وارد قسمت دوم و سوم دوزخ یعنی‌ دوزخ سفلی که مخصوص دو نوع دیگر گناهان است، میشود. این دو نوع گناهان عبارتند از گناهان شیر(زور گویی، ستمگری، خشونت پیشگی) و گناهان پلنگ (حیله گری، خیانت کاری، ناجوانمردی)، کسانی‌ که مرتکب این گناهان شده‌اند در طبقات پأینتر جهنم جای دارند و عذاب‌های سنگینتری را می‌بینند. 

از نظر دانته، گناه حیله و خیانت از گناه زورگویان و متجاوزین بیشتر است بهمین خاطر هم آنها را در طبقات پائینتر دوزخ جای میدهد.

در این قسمت دانته و ویرژیل، با مقاومت غیر منتظره و عجیبی‌ از طرف شیاطین و مدافعین دژ مستحکم "دیته" (دیته نامی‌ است که در دوزخ هم به شیطان و هم به دژ مستحکم او که چهار طبقه آخر دوزخ در داخل آن قرار دارد اطلاق شده است)، رو برو میشوند. و این برای اولین بار در سفر دانته در دوزخ است که این اتفاق می‌افتد. زیرا قبلا هر یک از پاسداران بخاطر انجام وظیفه از عبور آنها جلوگیری میکردن و بعد از اینکه مطلع میشدن که اینان را خداوند فرستاده است، راه را برایشان می‌‌گشودند ولی‌ در اینجا نه فقط شیاطین به اینکه آنها از طرف خداوند فرستاده شده‌اند، اعتنایی نمیکنند و برعکس، دروازهای قلعه را می‌بندند و سنگر بندی میکنند و آماده پیکار میشوند.

اینجا ویرژیل مجبور میشود برای خروج از این مهلکه از خداوند کمک بگیرد و قاصدی در آخرین سطور سرود پا به میدان میگذارد. از نظر تمثیلی، این مقاومت شیاطین، و عجز ویرژیل و کمک غیبی، نشان آنست که عقل و منطق انسانی‌، آنجا که پای ماهیت و جوهر شرّ در میان باشد، قادر بکاری نیست، زیرا استدلال و تعقل آدمی‌ بر اساس منطق تکیه دارد که شرّ و شیطان از آن بیخبرند و بنا برین اینان زرهی بر تن‌ دارند که این سلاح بر آن کارگر نمیافتد. در این مورد تنها راه نجات اینست که کمک الهی، بصورتی غیر از منطق و استدلال بشری، یعنی‌ بشکل ایمان و خلوص، برسد و امید را که اساس این پیکار است را از تاریکی نجات دهد.

۷ سرود اول که مربوط به چهار طبقه نخستین دوزخ است خیلی‌ ساده‌تر و کلی‌ تر از بقیه سرود‌ها که مربوط به پنج طبقه بعدی است سروده شده است. تا اینجا هر سرود به یک طبقه از دوزخ اختصاص یافت، به طوریکه دوزخ دانته اگر بر همین زمینه ادامه میافت، شامل دوازده سرود بیشتر نمی‌شد، در صورتیکه قسمت دوزخ شامل ۳۴ سرود میشود، که تنها ۱۳ سرود آن مربوط به طبقه هشتم دوزخ میشود. 

H. Hauvette یکی از دانته شناسان بزرگ معاصر، از تحقیقات خود بدین نتیجه رسیده است که هفت سرود اول را دانته پیش از تبعید خود از فلورانس سروده و نسخه ی خطی این سرودها پس از تبعید در خانه اش باقی مانده تا آنکه تصادفا زن او پنج سال بعد آنرا یافته و بی‌ توجه به اهمیت این اوراق، آنها را همراه با سایر نامه‌های محرمانه خود برای شوهرش که در این هنگام در تبعید بسر میبرده و در فلورانس محکوم به مرگ بوده است فرستاده و دانته پس از دریافت آنها بقیه دوزخ را ساخته است. 

دانته دشمنان خود را نسبت به نفرتی که از آنها داشته در یکی‌ از این طبقات دوزخ قرار میدهد و به این طریق از آنها انتقام می‌گیرد. مثلا در سرود هشتم از Filippo Argenti که یکی از افراد سرشناس خانواده ادیماری فلورانس بود، و این خاندانی بود که بزرگترین دشمن سیاسی دانته بشمار میرفت، و دانته در این قطعه، او را در این جایگاه وحشتناک قرار میدهد و انتقام مفصلی از وی می‌گیرد. در سراسر دوزخ ، مثالهای از این دست میتوان دید. دانته همچنین از مسلمانان که در ان هنگام با مسیحیان در نبرد بودند نیز در قسمت دوزخ انتقام جانانه ی میگیرد و عبادت گاه های درون معبده شیطان را مسجد مینامد و به این ترتیب نفرت خود را نسبت به مسلمانان نشان میدهد همچنین با قرار دادن پیغمبر اسلام و حضرت علی در بدترین طبقه دوزخ کینه خود را هر چه بیشتر بنمایش میگذارد.(سرود ۲۸ از قسمت دوزخ )

سرود نهم

طبقه ششم دوزخ: اهل زندقه

با پا درمیانی و کمک پیک الهی، مقاومت واقعی‌ و جدی شیاطین در مقابل ویرژیل و دانته بپایان می‌رسد، و این دو پا به طبقه ششم میگذارند و این طبقه اولین طبقه دوزخ سفلی میباشد. این طبقه مخصوص کسانی‌ است که بجرم بدعت در دین و زندیق محکوم شده‌اند. و مجازات آنها به این ترتیب است که در گورهای پهنی خوابیده اند و این گورها مرتباً در آتش میسوزند.

در این سرود دانته دوباره دچار تردید میشود و نسبت به این که آیا رهنمای او یعنی‌ ویرژیل میتواند او را در این سفر بجلو ببرد، شک می‌کند. و غیر مستقیم از ویرژیل می‌پرسد که آیا کسی‌ تا به کنون این راهی‌ که ما می‌رویم را طی‌ کرده است یا خیر. و ویرژیل بوی میگوید که تا بحال کسی‌ این راه را نرفته است و آنها هم میبایستی منتظر کمک الهی باشند چرا که اگر از طرف خدا کمکی‌ نیاید.... و اینجا جمله‌اش را ناتمام می‌گذرد ( در اینجا منظور ایمان بخداست، چرا که تنها عقل آدمی‌ نمی‌تواند در مقابل شیطان مقاومت کند و نیروی ایمان و امید برحمت الهی است که از اینجا به بعد میبایستی به بنده خدا کمک برساند.)

"شما کسانی‌ که دیدهٔ بصیرت دارید، حقیقتی را که در زیر حجاب این اشعار اسرار آمیز نهفته است را دریابید" ... این یکی‌ از اشعار معروف کمدی الهی است و منظور دانته از این شعر اینست که می‌خواهد با این سخنان مفهوم بزرگتر و حقیقتی را بخواننده برساند. یعنی‌ همه این قهرمانان و شیاطین همگی‌ جنبه استعاری دارند، و هر کدوم مفهوم خاصی‌ را دارند که خواننده میبایستی به آن پی‌ ببرد. مثلا دانته مظهر نوع انسان است که از گناه بسوئ بخشش و رحمت الهی میرود. ویرژیل مظهر عقل و استدلال بشری است که با همهٔ قدرت و دانی خود هنوز احتیاج بکمک الهی دارد. شیاطین سه گانه، مظهر وجدان معذّب گناهکاران، پیک غیبی که برای نجات ویرژیل و دانته می‌رسد مظهر لطف الهی است و و و.

در سراسر دوزخ، دانته و ویرژیل برای رفتن از یک طبقه به طبقه دیگر، و همچنین برای گذاشتن از قسمتهای فرعی هر طبقه از جهنم، بسمت چپ میچرخند( که راه خطا کاری و گناه است) و تنها دو استثنا در این قاعده کلی‌ وجود دارد، یکی‌ در اینجا که دانته تصریح می‌کند که درین قسمت از دوزخ برای برون رفت بسمت راست چرخیده اند و دیگر در سرود هفدهم دوزخ، هنگامی که میخواهند سوار بر دوش عفریتی بنام جریو (جری)شوند و به طبقه هشتم بروند.

سرود دهم

 طبقه ششم دوزخ: زنادقه

اپیکور یا "ابیقور" Epicurus فیلسوف یونانی در ۳۴۱ پیش از میلاد در ساموس واقع در دریای اژه زاده شد. پدر و مادرش از خانواده‌های فقیر و بینوای این شهر بودند. ولی اپیکور با اینهمه در زادگاه خود به تحصیل مشغول گشت.

در ۱۲ سالگی شیفته فلسفه شد و در شهر تئوس نزد نوزیفانوس شاگردی کرد و با حکمت دموکریت آشنا شد. در ۱۹ سالگی به آتن رفت و در آکادمی افلاطون بمدت یکسال بفراگرفتن فلسفه اشتغال داشت پس از آن در شهرهای کولوفن و موتیلنه و لامپساکوس بتدریس پرداخت. تا آن که خود مکتبی را پایه‌ریزی کرد بنام "اپیکوریسم" یا طرفداران زیبایی و لذت.

او را از اولین فیلسوفان مادّی شمرده‌اند. بعد از چندی باغی را در حومه آتن مرکز نشر عقاید خود قرار داده و برای همیشه همانجا ماند و کم کم طرفداران زیاد پیدا نموده و خود شهرت فوق‌العاده‌ای کسب کرد و بعد از مرگش نیز مکتب فلسفی او مورد توجه عده زیادی قرار گرفت.

اپیکور رساله‌ها و طومارهای زیادی برشته تحریر درآورده که بجز چند نامه از آنها اثری باقی نمانده است.

اپیکور با سیاست چندان میانه‌ای نداشت و نمی‌توان او را مانند ارسطو یک فیلسوف قانون گذار خواند. اپیکور بسال ۲۷۱ پیش از میلاد قبل از میلاد در ۷۱ سالگی بدرود حیات گفت.

در زمان دانته به روشنفکران یا آنهایی که کلا با مذهب مخالف بودند، ابپیکوری میگفتند و پیرو اپیکوریسم. و این هم بدلیل طبقه بندی خاصی‌ بود که یک روحانی معروف قرون وسطی بنام سن تماس دنکن Saimt Thomas d'Aquin ، اپیکیوریها رو بدو دسته تقسیم کرده بود. دستهٔ اول: خوشگذرانها. و دستهٔ دوم: ضد دین و روح و یا زندیقان و ملحدین. قسمتی‌ از زندیقان که در این طبقه از دوزخ قرار دارند، اپیکوریها میباشند.

دوزخ - سرود ۱ تا ۶

یادداشت های من از کتاب دوزخ

سرود اول

سرود اول کمدی الهی مهمترین سرود این کتاب میباشد.

در سرود اول کمدی الهی، ابتدا دانته مرشد خود، شخصی‌ بنام "ویرژیل" را معرفی میکند و سپس خود را بعنوان آدم گناهکار و پس از آن گناهانی که موجب بینوایی او و سرگشته شدنش در زندگی هستند را نام میبرد. گناهانی همچون نفس پرستی، خست و افراط که بشکل گرگ ماده تجلی میکند. و این حیوان جمله شریانها و وریدهای او را بلرزه درآورده (منظور دانته است ). و گناهانی چون غرور که شیر نشان آنست و شهوت که پلنگ نشانه آن میباشد. و دانته دراین سروده اربابان کلیسا را دچار ماده گرگ یا همان آز و طمع معرفی میکند و بر این قسمت تاکید دارد.

"آدمیزاده‌ای که گویی صدایش بر اثر خاموشی ممتد نارسا شده بود، در برابر دیدهگانم هویدا شد."
ویرژیل در کمدی الهی مظهر عقل انسانی‌ است. صدای او یا صدای عقل از مدتها پیش بگوش دل‌ گناهکار (دانته) نمیرسیده است.

ویرژیل ( به لاتین ویرگیلیوس) که در دوزخ و قسمتی از برزخ همراه دانته است و راهنمای او در سفر خیالی بدنیای دیگر، در حقیقت مظهر عقل انسانی‌ بشمار میرود که از سیطرهٔ هوا و هوسهای نفسانی آزاد و مجرد شده است. 

ویرژیل یکی‌ از بزرگترین شعرای لاتین است که از ۷۱ تا ۱۹ پیش از میلاد مسیح میزیست است و انیییس(انیس) از عالی‌‌ترین آثار ادب دنیای کهن بشمار میاید. دانته به این شاعر ارادت بسیار داشته و بهمین جهت است که او را در سفر بدنیای دیگر مرشد و پیر خود شمرده است.

"پس از هر غذا، گرسنگی بیشتری حس می‌کند." یعنی‌ هر قدر مال بیشتر می‌‌اندوزد، بیشتر حرص مال اندوختن دارد.

"در دوزخ بس غریو های نومیدی خواهی شنید و ارواح نالان و شاکی کهن (ارواحی که سالیان دراز در آنجا منتظر روز قیامت هستند ) را خواهی دید که هر کدام با فریاد های خود تمنای مرگی دومین میکنند." (تمنای روز قیامت را دارند)

"سپس کسانیرا خواهی دید که در میان آتش خرسندند، زیرا امید آنرا دارند که روزی پا بجرگه ارواح مسعود گذارند" (ارواحی که در برزخ هستن، امیدوارند که روزی جز ارواح مسعود که منظور دانته ارواح بهشتی هستند، بشوند.)

سرود دوم 

مقدمه دوزخ 

در سرود دوم دانته دچار ترس و تردید میشود که سفربجهنم را شروع کند یا خیر. و ویرژیل او را متقاعد میکند که این سفر باید انجام شود. یعنی سفری که انسان خود را از گناه پاک میکند.

"تنها از آن چیزهایی باید ترسید که قدرت آزار رساندن بدیگری را دارند، از چیزهای دیگر بیم نباید داشت ، زیرا ترس آور نیستند."

در انجیل و در مذهب کاتولیک به پولس لقب "ظرف برگزیده" را داده اند و در باب نهم انجیل آمده است: "خداوند ویرا گفت برو، زیرا که ظرف برگزیده منست تا نام مرا پیش امتها و سلاطین و بنی اسراییل ببرد، این مقام در دین شیعه به علی داده شده است.

ویرژیل برای دانته توضیح میدهد که سه بانوی آسمانی
۱- مریم مقدس (مظهر ترحم و شفقت )
۲- سنتا لوچیا (مظهر فروغ الهی)  
۳- راحیل(مظهر جذبه و تامل ) که توسط بیاتریس (مظهر عشق و مهر خداوندی ) برای نجات او اقدام کرده اند.
و ویرژیل (مظهر عقل انسانی )را به یاریش فرستاده اند تا او را با تایید ایشان از وادی ظلمت (گناه و خطا ) بیرون آورد . شک نیست که سه بانوی پارسا در اینجا مقابل سه حیوان خطرناک سرود اول آورده شده اند. 

بیاتریس Beatrice ، قهرمان بزرگ کمدی الهی است که نگهبان دانته و راهنمای او در سفر بهشت و نیمی از برزخ است. همچنان که ویرژیل راهنمای دانته در دوزخ و نیم اول برزخ را بعهده دارد . بئاتریس (که به ایتالیای بتاتریچه ) خوانده میشود، ولی تقریبا در تمامی زبانها او را بئاتریس مینامند، قهرمان یکی از معروفترین و سوزانترین عشق های تاریخ است. وی دختر فولکورپوتیناری فلورانسی بود که به مردی بنام سیمونه دباردی شوهر کرد. و در سال ۱۲۹۰ در جوانی مرد. دانته در سال ۱۲۷۴ یعنی هنگامی که نه سال بیش نداشت، او را برای نخستین بار دیده و در ۱۸ سالگی عاشق او شده بود و تا آخر عمر نیز عشق سوزان خود را نسبت بدو حفظ کرد. دانته در زندگی نو Vita Nuova و در کمدی الهی خود از این محبوبه خویش بمنتهای علاقه و ستایش نام برده و همواره او را مظهر لطف، صفا و زیبای دانسته است. 

مصرع زیبایی که "من بئاتریس هستم که تورا روانه میکنم " در ادبیات مغرب زمین بعنوان فرج بعد از شدت و همانند "دستی از غیب برون آید و کاری بکند " میباشد و یکی از معروفترین اشعار کمدی الهی بشمار میاید . 

سرود سوم 

طبقه مقدماتی دوزخ "ابن الوقت ها "، باری بهر جهت ها، پیروان حزب باد

فراموش شده گان 

در سرود سوم دانته وارد طبقه مقدماتی یا بزرگترین طبقه دوزخ میشه که جایگاه ارواح کسانی است که در طبقه ماقبل اول دوزخ بسر میبرند و بیشترین تعداد ارواح را نسبت بدیگر طبقات دوزخ دارد و این ارواح کمتر از دوزخیان عذاب میکشند. کسانی که در این طبقه دوزخ هستند، آدمهای ضیف نفس هستند که نه سودی داشتند نه ضرری ، نه خوب بودند نه بد و فقط خودشان را دوست داشته اند و خواسته اند تنها گلیم خویش را از آب بیرون کشند . بهمین دلیل نه در دوزخ واقعی هستند و نه در بیرون از آن. چون در زندگی دنبال هر بادی روان بودند، خداوند آنها را فراموش کرده و عذاب آنها هم همین است.
"عذاب این گروه از گناه کاران این است که فراموش شده‌اند، و زنده گان از اینان یاد نمیکنند، و خداوند نیز آنها را ندید می‌گیرد و لطفش را شامل حال اینان نمیکند."

 در سر دروازه دوزخ نوشته شده است : "ای کسانی که وارد میشوید، با هر گونه امیدی  وداع کنید " و این جمله یکی از معروفترین جمله های کمدی الهی است. و یکی از ضرب المثلهای معروف مغرب زمین میباشد.

"جمع بد نهادانیست که هم خدا از ایشان بیزار است و هم دشمنان خدا ، هم مومنان هم بیدینان از ایشان رو میگردانند ، تیره روزانی که هرگز زنده نبوده اند."

"آسمانها این ارواح را از خویش میرانند تا در جمالشان فتوری راه نیابد، و دوزخ نیز آنها را بخود نمیپذیرد تا این پذیرش، قدر دوزخیان را بالا نبرد ( کسانی که نه کفر گفتن و نه دعایی کردند. )"

"هرکس که مسولیتی در امور دنیوی بعهده بگیرد، خواه ناخواه مرتکب گناه میشود."

"بدنبال سود خود رفتن یا از زیان خود گریختن."

"همچون شنی که دستخوش گردبادی شده باشد، پیوسته بدور خود میچرخید."

"اینان امیدی بمرگ ندارند و زندگانی پرفلاکتشان دراینجا چنان پست است که جملگی آرزوی هر سرنوشتی بجز آنرا دارند."

دنیای زندگان یادی از ایشان در دل نگاه نمیدارد، رحمت و عدالت خداوندی نیز آنها را ندید میگیرد، درباره اینان سخن نگوییم، "فقط بنگر و بگذار" ( میگویند این بند سرود سوم دوزخ، یکی از شاهکارهای دانته است، زیرا درآن منتهای بی اعتنایی و تحقیر، در چند کلمه توصیف شده است، آخرین مصرع این بند در ایتالیا ضرب المثل معرفی است . 

دانته میگوید: تعداد آنها که از روی ضعف و زبونی بدوزخ میروند از همه گناهکاران دیگر بیشتر است. هر چند ایشان کیفری کمتر از دیگران می بینند.

"جوی غم" Acheronte اولین رود از رودخانه های دوزخ دانته میباشد. این رود که در ادبیات غربی بکرات از آن نام برده میشود، در میتولوژی یونانیان و روم رود زیرزمینی و رودخانه دنیای ارواح تلقی میشده، چنانکه همه ارواح ناگزیر بودند برای رفتن بدنیای دیگر از آن گذار کنند (پًل صراط).

سرود چهارم 

کسانی‌ که مسیحی‌ نیستند!

در این سرود دانته و ویرژیل پایین رفته و وارد طبقه اول دوزخ میشوند که خاص ارواح کسانی است که بخاطر مسیحی نبودن از راه یافتن به بهشت محروم شده اند. ولی مجازاتی بجز "محرومیت ابدی از امید" ندارند. بسیاری از بزرگان دوره کهن در این طبقه بسر میبرند ، که در میان آنها میتوان، هومر ، هوراس ، اووید، لوکانو و ویرژیل را نام برد، ابو علی سینا در کناره افلاطون و ارسطو و سقراط و ابن الرشد و صلاح الدین ایوبی جز این بزرگان میباشند . 

این طبقه دوزخ که نامش Ltmbo است و شباهت به اعراف ما دارد در فقه و اصول کاتولیک سابقه دارد و بعکس طبقه پیش ساخته خود دانته نیست. طبق احادیث مسیحی Limbus جایی است که ارواح کودکان مرده و تعمید نشده در آن بسر می برند . ارواحی که در این طبقه از دوزخ هستند شکنجه و عذابی نمی بینند ولی برای ابد از امید محرومند . 

دانته در سراسر دوزخ از اینکه صراحتآ نام مسیح را ببرد خودداری کرده، و همه جا به کنایه از او یاد کرده است.

برطبق روایات مسیحی، مسیح پس از رستاخیز خود به طبقه اول دوزخ رفت و دسته اول ارواحی را که باید رستگار شوند را همراه خود ازآنجا بیرون برد. در بین آنها حضرت آدم، هابیل پسر او ، روح نوح ، موسی، ابراهیم خلیل، داود پادشاه اسراییل با پدر و فرزندانش و رحیل، و بسیاری ارواح دیگررا از آنجا با خود بیرون برد. 

سرود پنجم

طبقه دوم دوزخ - شهوت پرستان

از این طبقه دوزخ واقعی شروع میشود . ویرژیل و دانته از محلی که پاسدار اصلی جهنم، یعنی مینوس درآن انجام وظیفه میکند، یعنی گناهان دوزخیان را سبک و سنگین میکند و هریک از ایشان را بتناسب معصیت اش بطبقه خاصی از دوزخ میفرستد،(کنایه از اینکه وجدان گناهکار او را به استقبال عذابی که شایسته اوست میفرستد) میگذارند و وارد طبقه دوم دوزخ میشوند، که مخصوص شهوت رانان و نفس پرستان است. دوزخیان این طبقه در معرض توفان ابدی قرار دارند زیرا در زندگانی خود در برابر توفان امیال و شهوت نفسانی پایداری نکرده اند و فضایی که درآن بسر میبرند ظلمانیست، زیرا در حیات خود، دیده را هم بروی روشنی عقل بشری و هم به فروغ صفای الهی بسته بودند.

دانته با این دسته از دوزخیان گذشت و محبت بیشتری داشته، چراکه بهر حال گناه آنان گناه عشق است و خوب یا بد با محبت سرو کار داشته اند و بخاطر عشق واقعی، ولو گناهکارانه، دوزخی شده اند و در ضمن خود دانته هم کمی تا قسمتی شهوتران بوده است .

سمیرامیس و کلئوپاترا در این طبقه قرار دارند و ماجرای شاعرانه و عاشقانه فرانچسکا دی ریمینی در این سرود بتفصیل نقل شده است که از معروفترین فصول کمدی الهی میباشد.

فرانچسكا و پائولو 

اين داستان در سرود پنجم کتاب دوزخ از کمدی الهی، نقل شده كه بعقیده بسیاری از زیباترین سرودهای این کتاب میباشد. كه در آن جملات معروفی وجود دارد. بعنوان مثال جمله « هیچ دردی بدتر از بیاد آوردن خاطرات شیرین در روزهای اندوه و ماتم نیست » در قطعه زير:

Nessun maggior dolore che ricordarsi del tempo felice ne la miseria.

"هیچ دردی بدتر از آن نیست که آدمی در زمان ناکامی، دوران سعادتمند و قدیم خویش را بیاد آورد."

در اين سرود دانته بدايره دوم جهنم که شهوترانان مجازات میشوند، وارد شده و با عشاق معروف تاریخ ملاقات می‌کند. ارواح عشاق معروف تاریخ که طوفان جهنمی آنها را مرتبا به اطراف پرت می‌کند. دانته ارواح دوعاشق معروف ایتالیا یعنی فرانچسکا و پائولو را می‌بیند و از آنها میخواهد تا داستان زندگیشان را برای او بازگو کنند.

این داستان در سال ۱۲۸۵ میلادی در فلورانس اتفاق افتاده است. پائولو جوان خوش سیمایی است که به نیابت از برادر زشت رویش به خواستگاری فرانچسکا میرود. فرانچسکا بخیال اینکه خواستگار خود پائولو است، بسرعت با ازدواج موافقت می‌کند و وقتی متوجه اشتباهش میشود که دیگر دیر شده است.

بعد از چند سال از ازدواج فرنچسکا با برادر پاولو، روزی اين دو در کنار هم نشسته و مشغول خواندن شعر‌های عاشقانه یک کتاب از سرگذشت آرتور شاه بودند . در اين كتاب آرتور شاه، یکی‌ از شوالیه‌های قهرمانش بنام لانسلو را به خواستگاری دختری بنام گینی اور Geniever میفرستد. دختر هم بخیال اینکه این شخص خود شاه میباشد، فورا به خوستگاری او جواب مثبت میدهد. و سپس به اشتباه خود پی‌ میبرد ولی‌ دیگر دیر شده است.

بعدها این دو آنچنان دلباخته هم می‌شوند که آوازه‌اش بگوش آرتورشاه می‌رسد. آرتور دختر را که اینک همسر اوست، بیک صومعه میفرستد تا تارک دنیا شده و در آنجا از چشیدن هر لذتی محروم گردد و شوالیه را نیز بخط مقدم جنگ میفرستد تا با سرداران جنگ‌های معروف به جنگ‌های صلیبی به نبرد درآمده و کشته شود. اما درد ناکامی در عشق با این اقدامات آرتور را تسکین نمیدهد و آنچنان او را از زندگی‌ سیر میگرداند که در جنگ‌ها در صفوف مقدم قرار گرفته و بدین ترتیب مرگ را برای خود خواسته و به آن میرسد.

فرانچسكا و پائولو با خواندن اين داستان كه شباهت عجیب و زیادی بسرنوشت آنها داشته، بهم نگاه میکنند و در یک لحظه که سراپا شور عشق بودند، پائولو فرانچسکا را میبوسد که در همین هنگام ، همسر فرانچسکا از راه رسیده و با دیدن صحنه شمشیر می‌کشد و هر دو را بقتل می‌رساند.

مقدمه کمدی الهی

The Divine Comedy by Dante Alighieri

کمدی الهی نام کتابیست که توسط دانته، نویسنده ایتالیایی نوشته شده و یکی از آثار کلاسیک ایتالیا است. که جز آثار بزرگ دنیا نیز قرار دارد. داستان از خود شناسی‌ دانته شروع شده و سه مرحله تزکیه نفس او بشکل سفر در دوزخ، برزخ و بهشت در کتاب شرح داده شده و در پایان در بارگاه الهی خاتمه میابد. این کتاب برای مردم معتقد به کلیسا نوشته شده و از روی نوشتار نویسندگان ایرانی‌ که صد‌ها سال پیش از دانته، میزیستند و سه مرحله سفر به دوزخ، برزخ و بهشت را نوشته ا‌ند، اقتباس گشته است. 

کتاب به ۳ قسمت- جهنم برزخ و بهشت- تقسیم میشود.

دوزخ دانته در مرکز زمین قرار دارد ، که خود به ۹ طبقه تقسیم میشود. از نظر دانته، کوهی در بیت مقدس، که عیسی در آن به صلیب کشیده شده ، بلندترین نقطه زمین است که قرینهٔ آن در سوئ دیگر کرهٔ زمین قرار داشته و کوه برزخ نامید میشود. و در شرق روده‌ گنگ و در غرب شهری در اسپانیا به نام سویلا قرار دارد. که در مجموع اینها در راس ۴ محور زمین قرار دارند، یعنی‌ اگر یک علامت + در روی زمین بکشیم در بالا بیت مقدس، در پأیین کوه برزخ قرار می‌گیرد و در دو طرف دیگر جایگاه ها. کوه برزخ که درست مقابل بیت مقدس قرار دارد به بهشت زمینی‌ منتهی‌ میشود. 

برزخ دانته تماماً از روی دانش کهکشان شناسی‌ پارسی نوشته شده و در جاهایی هم دانته به سلیقه خود، دانش پارس‌ها را دستکاری کرده است. 

این دوزخ و برزخ و بهشت، در حقیقت مراحل مختلفی‌ از تحول روحی بشر، از گناهکاری به پشیمانی و از فراموشی گناه بصفای روحی بشمار میاید. 
در این سفر دانته دو راهنما دارد. در دوزخ و تا قسمتی از برزخ راهنمای او «ویرژیل»، شاعر ایتالیاییست که چند قرن پیش از دانته زندگی می‌کرده، و در بهشت راهنمای او بئاتریس است که زنی رویاهای او بوده. بئاتریس زنی معمولی بوده که دانته به او عشق می‌ورزیده ولی او را تنها چند بار ملاقات کرده. بئاتریس خیلی جوان از دنیا رفت و می‌گویند دانته همواره در خیابانهای فلورانس به دنبال او می‌گشته. دانته در این کتاب از مراحل مختلف دوزخ، برزخ و بهشت می‌گذرد و در این مراحل با شخصیتهای مختلف تاریخی برخورد می‌کند، تا عاقبت در آخرین مرحله بهشت به دیدار خدا می‌رسد. 

 این کتاب در آنزمان بسفارش کلیسای کاتولیک نوشته شد، چون در آنزمان میان فرقه‌های مختلف مسیحیت اختلاف بود و پاپ وقت می‌خواست بوسیله این کتاب مذهب کاتولیک را درمیان مردم ترویج کند. 

شجاع الدین شفا اولین مترجم فارسی این اثر بزبان فارسی، (چاپ نخست سال ۱۳۳۵. انتشارات امیر کبیر) در مقدمه‌ای مبسوط به بررسی کمدی الهی، زندگی و آثار دانته، نقش و تأثیر کمدی الهی بر ادبیات جهان پس از خود، پرداخته‌ است. کمدی الهی پس از انقلاب دیگر تجدید چاپ نشد، تا سالها نایاب بود و معدود نسخه هایی که از آن در بازار مانده بود به بهایی گزاف بصورت قاچاق فروخته می شد تا اینکه سرانجام در سالهای اخیر این کتاب مجدداً از وزارت ارشاد مجوز نشر گرفت ( فکر می‌کنم در زمان ریاست جمهوری خاتمی بود که بسیاری از کتابهای که چاپ مجدد آنها ممنوع شده بود، دوباره اجازه تجدید چاپ گرفتند.) اما در آغاز کتاب این توضیح اضافه شد که شجاع الدین شفا، از "معاندین" انقلاب بوده و چاپ این کتاب دلیلی بر توجیه و تأیید شخصیت مترجم نیست. 

«کمدی الهی» La Divina Commedia، که بزرگترین اثر دانته ، و بزرگترین شاهکارادبیات ایتالیا، و یکی از آثار ادبی تاریخ جهان بشمار آمده است، محصول دوران بیست ساله غربت و دربدری دانته است. 

 خود دانته این کتاب را فقط کمدی Commedia نامیده بود، و لقب «الهی» (divina) یا آسمانی، در حدود سه قرن بعد یعنی در قرن شانزدهم بدان داده شد. این لقب «الهی» مفهوم ارتباط این اثر را با دنیای ماوراء الطبیعه و آسمانی دارد، و هم حاکی از زیبائی و لطف «خدائی» این اثر است . اطلاق عنوان «کمدی» بدین کتاب از طرف دانته، مربوط بدان مفهومی که امروزه کلمه «کمدی» برای ما دارد نیست. خود او توضیح می‌دهد که «تراژدی» یعنی اثری منظوم با سبک شعر خواص، «کمدی» یعنی اثری با سبک متوسط و «ترانه» یعنی اثری با سبک عامیانه، و او خود در مقابل «انئیس» Aeneis «ویرژیل» ، که خود ویرژیل آنرا «تراژدی بلند پایه» خوانده است، این مجموعه را «کمدی» نام داده است، زیرا «کمدی» ماجرائی است که بر خلاف تراژدی از بد شروع شود و بحسن عاقبت پایان یابد. 

کمدی الهی ماجرای سفر مجازی دانته در عالم کائنات است که در طول یک هفته اتفاق میافتد. هر چند گفته میشود که در طول تاریخ وقوع این سفر، هیچ اثری نیزاز دانته نبوده است! این سفر در روز عید پاک (هشتم آوریل) سال 1300 اتفاق میافتد. دانته در شب پنجشنبه خود را در جنگلی تاریک و انبوه میبیند، پس از یک روز آوارگی به دامنه کوهی میرسد. در آنجا ویرژیل (شاعر رومی 70 – 19 قبل از میلاد) را میبیند و سفرشان را آغاز میکنند. شنبه شب به مرکز زمین که قعر دوزخ است میرسند. بعد از 24 ساعت راهپیمایی از تونل درازی که آنها را به آنسوی کره زمین در نیمکره جنوبی میرساند، به پای کوه برزخ میرسند. سه روز و سه شب صرف صعود از کوه برزخ میشود، سپس شش ساعت در بهشت زمینی توقف میکنند و ظهر چهارشنبه به آسمان پرواز میکنند. او از ده طبقه آسمان عبور میکند و غروب پنجشنبه به بالاترین قسمت میرسد و سفر پایان میابد. 

من از جلد اول که دوزخ نام دارد شروع میکنم و قسمتی از یادداشت هایم را اینجا میزارم .