گیاه گلرنگ

به پارسی‌ گیاه را «گلرنگ»و تخم آن را «تخم كافشه»،«خسك دانه»و در گیلان «تخم كاجره»و«تخم كازیره»می گویند.

مشخصات:

گیاهی است یكساله، ارتفاع آن‌ به حدود ۶۵ سانتیمتر می‌رسد، كمی خاردار و منظره كلی ان بخصوص گلهایش شباهت با خارخسك دارد. برگهای آن بدون دمبرگ پهن و موجدار با دندانه‌های منتهی به خارهای ظریف است. گبرگها در سطح زیرین برگ برجسته و نمایان می باشد. گلهای ان منفرد در یك طبق كوچك لوله‌ای و زرد رنگ مایل به قرمز در انتهای شاخه گلدار ظاهرمی شود. میوه ان فندقه سفید رنگ كه در قسمت بالای آن دسته‌ای تار نازك وجود دارد.

گلرنگ ، بومی مشرق زمین است و از ایران بزرگ برخاسته و پس از آن به سایر مناطق دنیا منتشر شده است و امروزه در اغلب كشورها كاشته می شود و از نظر مصارف روغن آن و ماده رنگی گلهای ان مورد توجه است. تكثیر گلرنگ از طریق كاشت دانه آن صورت می گیرد. دانه را برای اینكه در جوانه زدن تسریع شود، قبل از كاشت ۲۴ ساعت در آب می خیسانند و معمولا در انواع مختلف گلرنگ پس از۵-۴ ماه گیاه قابل بهره برداری میشود. 

این گیاه در منطقه سیستان و بلوچستان ایران، خراسان، تفرش، تبریز و برخی مناطق دیگر به وفور و بطور خودرو میروید.



گلرنگ دارای ریشه‌ای مستقیم و مخروطی شکل است و ریشه آن به طول ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر و دارای انشعاب‌های فراوانی است که به اعماق زمین فرورفته و رطوبت و مواد غذایی خاک را جذب می‌کنند.

ریشه این گیاه عمیق و منشعب و لایه خارجی آن سفید رنگ بوده و ساقه آن مستقیم و رنگ آن زرد و روشن است و بخش فوقانی آن منشعب و ارتفاع این گیاه در شرایط اقلیمی مختلف متفاوت بوده و بین ۱۴۰ تا ۱۷۰ سانتی متر می باشد.

برگ‌های گلرنگ کم و بیش بیضی شکل و فاقد برگ و دندانه بوده و با طول ۵ تا ۱۰ سانتی متر می‌باشد و روی ساقه نسبت به یکدیگر به صورت متناوب قرار دارند و در بعضی از ارقام برگ‌ها خار دارند و در بعضی دیگر بدون خار هستند.

میوه این گیاه فندقه است و از نظر شکل ظاهری شباهت زیادی به دانه‌های کوچک آفتابگردان دارد و طول میوه آن ۵ تا ۸ میلی متر و رنگ آن سفید یا خاکستری است و وزن هزار دانه آن ۳۵ تا ۴۵ گرم است.

گیاه دارویی گلرنگ نیکو کننده رنگ رخسار بوده و از آب خیس کرده آن برای شست و شو و ضدعفونی استفاده می‌شود.

گلرنگ دفع کننده نفخ دستگاه گوارش، محرک، معرق، مسهل، قاعده آور، ضد ورم و تومور است.

این گیاه یرقان و فلج را درمان می‌کند و صدا را باز می‌کند.

تخم گیاه دارویی گلرنگ بادها و نفخ شکم را رفع می‌کند و برای کاهش تب بلغمی بسیار مفید است و سنیه را پاک می‌کند.

تکثیر این گیاه به وسیله بذر صورت می‌گیرد و زمان کشت آن به شرایط محل رویش بستگی دارد.

گلرنگ در مناطق گرمسیر به عنوان پاییزه گلرنگ مهر و آبان ماه و برای کشت بهاره آن اوایل اردیبهشت می‌باشد و فاصله ردیف‌های کاشت آن بین ۴۰ تا ۵۰ سانتی‌متر و فاصله دو بوته روی ردیف کاشت، نیز متفاوت بوده و به بافت خاک بستگی دارد.

تركیبات شیمیایی:

از نظر تركیبات شیمیایی درگلهای گلرنگ دو ماده رنگی وجود دارد یكی ماده رنگی زرد كه در آب حل می شود وبا طریق ساده شستن می توان ماده رنگی زرد ان را به دست آورد.ماده دیگر ماده‌ای است قرمز رنگ به نام كارتامین كه درآب غیر محلول است و در محلولهای قلیایی ضعیف حل می شود،در الكل كم حل می شود و در اتر خیلی كمتر حل می شود.در میوه این گیاه در حدود ۳۰ درصد پروتئین و مقداری چربی ثابت خوراكی وجود دارد.مقدار چربی برحسب ارقام مختلف متفاوت است و بین ۳۰-۲۰ درصد فرق می كند واز این جهت گلرنگ از دانه‌های روغنی نیز محسوب می شود.

بررسی‌های دیگری نشان می دهد كه در گلهای گلرنگ ماده رنگی زرد به نام سلافوریلوكارتامین و ایزوكاتامین وجود دارد. طبق نظر [روا]در آن چربی ثابت نیز وجود داردكه شامل لینولئیك اسید،اولئیك اسید،استاریك اسید ،پالمیتیك اسید ،لینولینك اسید و در آخر دو ماده رنگی به نام‌های كارتامین و كارتامیك اسید می باشد.

درمیوه آن یك نوع آنزیم شبیه رنت و ماده رنگی خالص گلرنگ یافت می شود.در دانه‌های آن روغن ثابتی وجود دارد كه عمدتا شامل لینولئیك اسیدو یك گلیسرید استو در تجزیه دیگری وجود میریستی نیك اسید،آراشیدیك اسید،لینگوسویك اسید و لینولئیك اسید در آن تایید شده است.[M.P.E.SE.A]

خواص و كاربرد:

از گلهای گلرنگ برای رنگین كردن غذا به جای زعفران استفاده می كنند و از روغن دانه ان نیز به عناون روغن نباتی مایع كم ضرر خیلی استقبال می شود.در تمام مناطق شرقی آسیا از چین تا هندوستان و نواحی جنوب شرقی آسیا از گلهای گلرنگ به عنوان داروی محرك ،مسكن و مسهل و معرق از جوشانده ۲۰ گرم گل در هزار گرم آب یا به طور خیساندن در آب نیم گرم استفاده می شود[روا].به علاوه برای آن خاصیت قاعده آور و ضد ورم و تحلیل برنده تومور قایل هستند.

در چین معمول است از اواخر فروردین تا خرداد ماه كه گلرنگ دردوران شهور گل می باشد، همین كه گلها باز شدند و رنگ گلبرگ‌ها از نارنجی به قرمز تبدیل شد ،گلبرگ‌ها چیده می شود و این كار با احتیاط و دقت انجام میگیرد كه به تخمدان گل كه به میوه تبدیل می شود صدمه‌ای نرسد گلبرگهای چیده شده را در آفتاب ویا در سایه خشك میكنند. خوردن گلبرگها گرم كننده است و برای تسریع جریان گردش خون كمك میكند و برای زنهایی كه عادت ماهیانه انها بدون دلیل قطع شده است و یا زنهایی كه جنین مرده در رحم دارند و یا در مورد آنهایی كه ترشحات رحمی بعد از زایمان آنها ادامه دارد و همچنین برای بیمارانی كه خون قی می كنند تجویز می شود. در هندو چین از گلهای گلرنگ به عنوان تونیك و برای مداوای فلج وعادت ماهیانه دردناك استفاده می شود. دانه‌های گلرنگ میلن و مسهل است و برای استسقا و اغما و فلجهای ناگهانی حاصله از خونریزی مغزی یا آپوپلكسی به كار می رود.

از گلهای خشك آن‌ برای معالجه یرقان و از آب خیس كرده گلها برای شست و شوی چشم استفاده می شود.

تخم گلرنگ از نظر طبیعت طبق نظر حكمای طب سنتی ایران و دانشمند علیقدر ایران بو علی‌ سینا که کتب ش بنیانگذار دانش پزشکی‌ و دارو سازی در جهان است، گرم و خشك است و دارای خاصیت مسهلی است. از نظر خواص معتقدند كه تركیبات مغذی ان خیلی كم است . مسهل است و بلغم رقیق و اخلاط سوخته را خارج می كند و بادهارا تحلیل می برد. اگر ۲۰ گرم از تخم گلرنگ را گرفته كوبیده و شیره ان را بگیرند و با شكر سرخ و یا عسل بخورند و یا ۴۰ گرم آن را بكوبند و در ۲۵۰ گرم آب بجوشانند و بمالند و صاف كرده و ۴۰ گرم شكر سرخ در آن بریزند و بخورند، به عنوان مسهل خوب عمل می كند.

اگر شیره تخم گلرنگ را گرفته با آبی كه در آن انجیر خیسانده باشند،مخلوط و با شكر و یا عسل بخورند سینه را پاك میكند و آواز را صاف می كند و برای اكثر بیماری‌های سینه‌ای سرد مفید است.مقوی نیروی جنسی و زیاد كننده اسپرمو درخشان كننده رنگ رخسار است،بادها و نفخ را تحلیل می دهد.

وگر آن را داخل آش ماش یا آش نخود كرده بخورند برای اعتدال اخلاط مفید است ومسهل بلغم خام و مواد سوخته می باشد. اگر ۴۰ گرم شیره آن را با قند و شكر سرخ و یا عسل بخورندبرای استسقای عمومی یا خیز عمومی بدن مفید است و اگر كمی نمك هندی نیز در آن بریزند اثرش در ازدیا ترشح ادرار بیشتر می شود(نمك هندی كه دربازار به همین نام عرضه می شود،در هندوستان از خاكستر برگ تعدادی از گیاهان نظیر كهار ،تربو توتون،موز نخود و...می گید مقدار خوراك ۶-۵ گرم است.)خوردن شیر ه تخم گلرنگ كه فلوس خیار شنبر در آن حل شده باشد برای كاهش تب بلغمی بسیار موثر است.این دارو منضج یعنی اعتدال دهنده اخلاط استو اخلاط منجمد را می گدازدو اخلاط رقیق را غلیظ می كند .به همین دلیل این دارو را نباید بعد از شیر گاو یا گوشفند خورد زیرا آن را منجمد و منعقد می سازدو برای معده مضر است و از این نظر باید با انیسون و شیرینی خورده شود. مقدار خوراك تخم گلرنگ ۴۰-۲۰ گرمو اسراف در خوردن ان مضر است و باید كمتر از مقدار معینه برای خوراك خورده شود.جانشین ان از نظر خواص حبةالخضرا یا میوه درخت بطم است.تخم گلرنگ را در شیسر مخلوط می نمایند و می خورند.معمولا در هر ۵۰۰ گرم شیر ۴۰ گرم تخم گلرنگ مقشر داخل می كنند و نصف ان را می خورند تا عمل كند.روغن تخم گلرنگ از نظر خواص شبیه روغن گزنه است و كمی ضعیفتر از آن و همان طور شیر را منعقد می كند و به اصطلاح می برد.و آب را جدا می سازدو روغن نوع اهلی تابستانی ان مسهل خوبی است.

گلرنگ یا کاجیره یا کاغاله که در بعضی از استان‌های جنوبی مانند کرمان گل خشت نیز نامیده می‌شود (به لاتین: Carthamus tinctorius) بومی ایران است و در حال حاضر در بیشتر نقاط دنیا کشت می‌شود .

ترکیبات شیمیایی:
گل‌های لوله‌ای این گیاه دارای ماده‌ای قرمز رنگ به نام کارتامین (به انگلیسی: Carthamine) می‌باشد که در آب به مقدار کم حل می‌شود ولی در الکل محلول است. کارتامین به علت رنگ زیبایی که دارد در رنگرزی به کار می‌رود . ماده زرد رنگی نیز در گل این گیاه وجود دارد که سفلاوریلو safflower yellow خوانده می‌شود.

میوه گلرنگ دارای پروتئین و حدود ۶۰٪ روغن است که اگر به طریقه فشار سرد به دست آید روغن خوبی برای تغذیه‌است . این روغن حدود ۷٪ اسیدهای چرب اشباع شده ، ۲۰٪ اسید اولئیک ، ۶۵ ٪ اسید لینولئیک و ۵٪ اسید لینولنیک دارد .

این روغن دارای چربی‌های اشباع‌نشده فراوان است. کسانی که چربی خون بالایی دارند در آشپزی از این روغن استفاده می‌کنند.

گل‌های این گیاه را برای رنگین کردن خوراکی‌ها بویژه کلوچه بکار می‌برند.

صورت دارویی:
جوشانده : مقدار ۲۰ گرم گل و میوه این گیاه را در یک لیتر آب جوش ریخته و بگذارید به آرامی بجوشد تا حجم آن به سوم حجم اولیه برسد . سپس آن را صاف کنید . مقدار آن یک فنجان سه بار در روز است . این جوشانده اثر مسلهی دارد .
روغن : روغن گلرنگ (به انگلیسی: safflower oil) را می‌توان از فروشگاه‌های غذای سالم خریداری کرد.


خواص طبی:
گلرنگ از نظر طب قدیم ایران و دانشمند علیقدر ایران زمین بوعلی سینا گرم و خشک است و اگر به افراط مصرف نشود، هیچ ضرری ندارد و دارای فوائدی به شرح زیر است:

خاصیت مسهلی دارد .
مسکن است.
تنظیم کنندهٔ پریود است .
بلغم را خارج می‌سازد .
تقویت کنندهٔ اعصاب است .
برای رفع درد آرتروز و رماتیسم، محل‌های درد را با روغن گلرنگ ماساژ دهید .
استفاده از روغن گلرنگ در غذاها، کلسترول را پایین می‌آورد .
در برطرف کردن تصلب شرائین مفید است .
تقویت کنندهٔ عمومی بدن است .
دردها و ناراحتی‌های قبل از عادت ماهانه را برطرف می‌کند .
داروی مفیدی برای رفع فلج‌های ناگهانی است که بر اثر سکته پیش می‌آید .
مقوی نیروی جنسی و زیاد کنندهٔ اسپرم است .
آب آوردگی را بر طرف می‌کند .
خلط آور است و در برطرف کردن بیماری‌های ریوی مانند ذات الریه موثر است .
برای معالجهٔ یرقان مفید می‌باشد .
استفراق خونی را مدارا می‌کند .
از گلهای آن می‌توان به جای زعفران برای رنگین کردن برنج استفاده کرد.
خاصیت ضد تورمی دارد .
معرق است .

گلرنگ، کازیره، کاجیره، کافشه

نام انگلیسی:Safflower,False saffron

نام علمی:Carthamus tinctorius L

تیره:Astraceae

شرح: گیاهی یک ساله، ایستاده، با ارتفاع ساقه ۶۰-۸۰ سانتیمتر است. ریشه آن قوی و عمیق، در نیمه بالای ساقه دارای انشعابات زیاد ، برگها کم و بیش بیضی شکل که در برخی ارقام دارای خار هستند. رگبرگ ها در قسمت زیرین برگ برجسته، گلها دو جنسی لوله ای، کوچک، به رنگ زرد و نارنجی، میوه فندقه سفید و کرم رنگ است.

قسمت های مورد استفاده: گل و بذر.

زیستگاه و گردآوری: بومی آسیا و مناطق مدیترانه بوده و در سال ۱۵۵۱ از مصر به اروپا معرفی شده است. رویشگاه اولیه گلرنگ ایران بزرگ است. تکثیر آن بوسیله بذر انجام می شود برداشت گل پس از کامل شدن گل دهی با دست انجام می شود.

ایران: جنس Carthamus در ایران ۶ گونه علفی یکساله و خاردار دارد.

ترکیبات و اثر: در گلهای گلرنگ دو ماده رنگی زرد ( سافران زرد) و قرمز( سافران قرمز یا کارتامین) وجود دارد. ماده رنگی زرد در آب و کارتامین در چربی و مواد قلیایی محلولند. در میوه گلرنگ حدود ۳۰ درصد روغن و به همین مقدار پروتئین وجود دارد.

مصرف:پیشینیه کاربرد گلهای گلرنگ بعنوان دارو چاشنی بسیار بیشتر از بکارگیری میوه های آن بعنوان دانه روغنی است. گلهای خشک گلرنگ در ترکیب انواع چای بکار می رود و دارای خواص دارویی، مسکن، محرک و ضد ورم معده است. از گلهای خشک گلرنگ بعنوان رنگ کننده مواد غذایی هم استفاده می شود. این گلها گاهی بعنوان تقلب در زعفران بکار گرفته می شوند. روغن میوه یا بذر از روغنهای گیاهی ارزشمند بوده و برای مداوای تصلب شرایین بکار می رود.

گفته میشود هدف از کاشت گیاه گلرنگ مقابله با خشکسالی است زیرا گیاه گلرنگ گیاه مقاوم به خشکی و با نیاز آبی کم است.
اراضی شرق شهرستان اصفهان، اردستان، گز و برخوار، شاهین شهر، میمه، مبارکه و سمیرم عمده شهرستان‌های هستند که گلرنگ در آنها کشت می شود.
برداشت گلرنگ از اواسط خرداد ماه آغاز شده و بیش از ۵ هزار تن گلرنگ سالانه در استان اصفهان برداشت می شود.
کاشت گلرنگ در بهار به وسعت ۳ هزار و ۲۰۰ هکتار و در تابستان به وسعت ۲ هزار هکتار انجام می شود.
گفتنی است؛ طول دوره رشد کوتاه، نفوذ ریشه گیاه گلرنگ به عمق دو متر در زمین از مهم‌ترین ویژگی‌های کاشت این گیاه مقاوم به کم آبی محسوب می شود.
همچنین مقدار اسید اولیک موجود در گلرنگ به آن خاصیت ماندگاری می دهد و از دانه و گل گیاه رنگ در صنایع روغن کشی، صنایع رنگرزی، بهداشت و تغذیه پرندگان خانگی استفاده می شود.