رودکی پدر شعرو موسیقی گیتی‌

رودکی مشهور به استاد شاعران شاعر مشهور ایرانی _ پارسی‌ در دورهٔ سامانی در سدهٔ چهارم هجری قمری و استاد شاعران این قرن در ایران است.
او در تاجیکستان امروزی در ناحیه رودک در نزدیکی نخشب و سمرقند به دنیا آمد.
رودکی را نخستین شاعر بزرگ پارسی‌ میدانند.
از تمام آثار رودکی که گفته می‌شود بیش از یک میلیون و سیصد هزار بیت و نیز شش مثنوی بوده‌است، فقط ابیاتی پراکنده به همراه چند قصیده، غزل و رباعی باقی‌مانده‌است.

و کتب و آثار این شاعر بزرگ و کبیر پارسی به انگلیس برده و آنچه که در ایران باقی‌ مانده بود سوزانده شد.

 رودکی در دربار سامانی بسیار محبوب بود چرا که علاوه بر شاعری چیره دست و توانا، حکیمی توانا در زبان و ادبیات پارسی بود و استاد نواختن چنگ، آواز و موسیقی بشمار می‌آمد.

گفته میشود، ماکان پسر کاکی سردار دیلمی و بلعمی وزیر سامانیان رودکی را به خلق کلیله دمنه برانگیختند و بعد از اینکه رودکی این اثر شگفت انگیز را خلق کرد، به او و به خاطره خلق این شاهکار بزرگ، هدایا و ثروتی بزرگ اهدا نمودند.

رودکی در بسیاری از موارد از اولین‌ها در ادبیات پارسی است. او آثار بسیاری را خلق نمود که متأسفانه جز پاره‌ای از آنها بدستمان نرسیده‌است. شمس قیس رازی در کتاب "المعجم فی معاییر" رودکی را آفرینندهٔ و خالق سبک و قالب دوبیتی و یا رباعی دانسته است.

دولتشاه سمرقندی (قرن نهم) در تذکرهٔ معروف خود با تاکید بر خلق رباعی توسط رودکی، از این سبک و رودکی تقلید کرده و اینرا با افتخار در همان کتاب بیان می‌کند.

در تذکره‌ها آمده رودکی چنگ نواز بوده‌است. می‌گویند توان و چیرگی رودکی در شعر و موسیقی به اندازه‌ای بوده‌است که نیروی افسونگری شعر و نوازندگی وی در ابونصر سامانی چنان تأثیر گذاشت که وی پس از شنیدن شعر «بوی جوی مولیان» ، هرات را به مقصد بخارا ترک کرد.


 این داستان که در کتاب چهار مقاله از نظامی عروضی آمده‌است بر این قرار است که امیرنصر سامانی (یا امیری دیگر) از بخارا به هرات می‌رود و دلبستهٔ هوای هرات می‌گردد. بازگشت به بخارا را چنان فصل به فصل عقب می‌اندازد که مدت چهارسال او و ملازمانش در هرات می‌مانند. لشکریانش که دلتنگ بخارا شده بودند به رودکی که در آن زمان نزد امیرمحتشم و مقبول القول بود روی آورده و به او گفتند هنری بورزد و شاه را به بازگشت به بخارا ترغیب کند. رودکی نیز می‌دانست در این هوای لطیف نثر کارگر نیست و باید چیزی بسراید و بنوازد که از هوای هرات لطیف تر بنماید. از این رو قصیده‌ای می‌سراید و هنگامی که امیر سامانی صبوحی کرده بود، چنگ نواخته و آن تصنیف را با آواز می‌خواند. و امیر چنان تحت تاثیر قرار می‌گیردکه بدون آنکه کفش را در پایش کند سوار بر اسب می‌شود و مستقیم به سوی بخارا می‌تازد. و نقل است که کفش‌هایش را تا دو فرسنگ دنبال او می‌بردند.

و آن قصیده که با نوای چنگ و آهنگی که رودکی ساخته و صدای بسیار زیبا تاثیر گذار رودکی، پادشاه سامانی را از خود بیخود کرده به شرح زیر است، هر چند نوای موسیقی این بزرگ مرد پارسی در دست نیست ولی‌ اشعار زیر بر روی آن آهنگ تاثیری شگرف داشته است:

بوی جوی مولیان آید همی
 یاد یار مهربان آید همی 

ریگ آموی و درُشتی‌های او
 زیرپایم پرنیان آید همی 

آب جیحون از نشاط روی دوست
 خنگ ما را تا میان آید همی 

ای بخارا، شاد باش و دیر زی
 میر زی تو شادمان آید همی 

میر سرو است و بخارا بوستان
 سرو سوی بوستان آید همی 

میر ماه ست و بخارا آسمان
 ماه سوی آسمان آید همی

رودکی با وجود تقدم نسبت به شاعران بزرگ ایران زمین از پرکارترین‌ها نیز بشمار می‌رود. ابیات او در گزارش‌های رشیدی سمرقندی، جامی در بهارستان، نجاتی و شیخ منینی و مولفان «حبیب السیر» و «زینت المجالس» و مفتاح التواریخ در همه و همه تعداد ابیات رودکی بیش از یک میلیون محاسبه کرده‌اند که آمار ارائه شده اندکی در شمار با هم متفاوت است.

مهم‌ترین اثر او کلیله و دمنه منظوم است. جز آن سه مثنوی از او به ما رسیده و از بقیه اشعارش جز اندکی نمانده‌است. کلیله و دمنه داستانیست رمز آمیز از زبان حیوانات.

روزبه دادویه مشهور به ابن مقفع آن را به عربی برگرداند و در همان اثر ، ابن مقفع رودکی را به عنوان شاعر و خالق کلیله و دمنه معرفی‌ کرده است. نصرالله منشی از معاصران بهرامشاه غزنوی نیز در سدهٔ ششم این نثر زیبای پارسی را دوباره نویسی کرده و مدح رودکی را در اثر خود نموده است. داستان منظوم شدن کلیله و دمنه توسط رودکی در شاهنامه نیز منقول است. شیخ بهایی در کتاب کشکول خود آورده‌است که منظومهٔ کلیله و دمنهٔ رودکی مشتمل بر دوازده هزار بیت بوده‌است.

اینک نمونه‌ای از ابیات باقی‌مانده از منظومهٔ کلیله و دمنهٔ رودکی:

دمنه را گفتا که تا این بانگ چیست
 با نهیب و سهم این آوای کیست؟دمنه گفت اورا: جز این آوا دگر

 کار تو نه هست و سهمی بیشتر آب هرچه بیشتر نیرو کند
 بند ورغ سست بوده بفگند دل گسسته داری از بانگ بلند
 رنجکی باشدت و آواز بلند

از دیگر آثار رودکی می‌توان به سفر نامه سندبادنامه اشاره نمود.
اثر سندبادنامه هم مانند هزاران اثر ادبی‌، شعر، داستانی از ایران به ادبیات عرب و اروپا راه یافته‌است. سفر نامه هیجان انگیز سندبادنامه در دوره سامانیان و در زمان نوح نصر سامانی توسط رودکی نوشته شد. هم اکنون تنها یک سندبادنامه دردست داریم که تهذیب کاتب سمرقندی می‌باشد که از روی نوشتهٔ ابوالفوارس قنازری نوشته شده است. ولی‌ طبق پژوهش‌های پاول هرن شرق شناس مشهور آلمانی سندبادنامهٔ نوشته رودکی است.

آن گرنج و آن شکر برداشت پاک
 وندر آن دستار آن زن بست خاک آن زن از دکان فرود آمد چو باد
 پس فلرزنگش بدست اندر نهاد
یا این بیت:
تا به خانه برد زن را با دلام
 شادمانه زن نشست و شادکام

عمدهٔ اشعار غنایی رودکی را غزل‌ها و رباعی‌های وی تشکیل می‌دهند. این اشعار که برپایهٔ خوشی و گذران زندگی و معاشقه استوار است ، بعد‌ها از طرف هوراس و آناکرئون و ابونواس وارد اشعار غربی شد و به اپیکور نسبت داده شد و در ایران نیز وارد اشعار خیام و حافظ شده است



خمریات ابونواس کپی و تقلید آشکاری از خمریات رودکی است. در این گونه خمریات و نیز در اوصاف طبیعت و زیبایی‌های جهان او بسیار موفق عمل نموده که این موفقیت را در تاثیر بر متاخرین می‌توان جست. علت اصلی موفقیتش را می‌توان در ذوق بالا در تصویرسازی و تشبیهات دقیق و لطیف دانست. همین تشبیهات و جلوه‌های رنگارنگ و گوناگون طبیعت در شعر رودکی راه را برای شاعرانی مانند منوچهری دامغانی در وصف طبیعت گشود.

یک مورد از خمریات معروف رودکی بدین قرار است:

بیار آن می‌که پنداری روان یاقوت نابستی
و یا چون برکشیده ابر پیش آفتابستی
سحابستی قدح گویی و می‌قطرهٔ سحابستی
طرب گویی که اندر دل دعای مستجابستی
اگر می‌نیستی یکسر همه دل‌ها خرابستی
اگر در کالبد جان را ندیدستی شرابستی.

در شعر رودکی پند و اندرز و سخنان حکیمانه نیز به وفور یافت می‌شود که همین گونه در شعر کسایی مروزی و فردوسی و ناصرخسرو نیز آمده‌است. بیشتر پند و اندرزهای رودکی اخلاقی و درباب هوشیاری و هشدار است که خواننده را به پندگیری و عبرت آموزی از جهان وا می‌دارد:

زمانه پندی آزادوار داد مرا
 زمانه را چو نکو بنگری همه پند است
به روز نیک کسان گفت تا که غم نخوری
 بسا کسا که به روز تو آرزومند است
زمانه گفت مرا: خشم خویش دار
نگاه کرا زبان نه به بند است پای دربند است

برخی از نویسندگان همانند محمد عوفی در لباب‌الالباب رودکی را کور مادرزاد دانسته‌اند، همچنین قدیمی‌ترین منبع، رودکی را اکمه (کور مادرزاد) خوانده‌است. ولی برخی تنها از نابینایی او سخن گفته‌اند، چنانکه ابوزراعه گرگانی می‌گوید:
اگر به کوری چشم ... او بیافت گیتی را
 ز بهر گیتی من کور بود نتوانم
و نیز دقیقی می‌گوید:
استاد شهید زنده بایستی
 وان شاعر تیره‌چشم روشن‌بین

و فردوسی نیز آنجا که از نظم کلیله و دمنه سخن می‌گوید نابینایی رودکی را می‌نمایاند:
گزارنده را پیش بنشاندند
 همه نامه بر رودکی خواندند

و ناصر خسرو می‌گوید:
اشعار زهد و پند بسی گفته‌ست
 آن تیره‌چشم شاعر روشن‌بین

با این همه برخی هیچ سخنی از کوری او نمی‌گویند مانند سمعانی در الانساب و یا نظامی عروضی در چهار مقاله و نیز در کتاب تاریخ سیستان. از دیگر سو شعرهایی نیز از رودکی به‌جامانده که او را بینا می‌نمایاند:
همیشه چشمم زی زلفکان چابک بود
 همیشه گوشم زی مردم سخندان بود
یا
چادرکی رنگین دیدم بر او
 رنگ بسی گونه بر آن چادرا
یا در جایی طبیعت بهار را اینگونه توصیف می‌نماید و سخت است که این ابیات را از شاعری نابینا بدانیم:

لاله میان کشت بخندد همی ز دور
 چون پنجهٔ عروس به حنّا شده خضیب
نفاط برق روشن و تندرش طبل زن دیدم 
هزار خیل و ندیدم چنین مهیب


یا در جایی نقش و نگار و رنگارنگی طبیعت را به کتاب ارژنگ اثر مانی پیامبر ایران باستان مانند می‌کند. مانی پسر پاتگ همدانی کتابی نوشته بود که متأسفانه در دست نیست و آن سراسر مانند دیگر آثار مانویان پر دارای حاشیهٔ منقش بوده‌است. ربط دادن تصاویر ملون و رنگارنگ روی صفحهٔ کتاب به طبیعت بهاری برای کسی که تا کنون آن را ندیده‌است حتی براثر آموزش نیز دور از تصور است:
اکنون ز بهار مانوی طبع
 پر نقش و نگار همچو ژنگست


با توجه به این اشعار و اشعار دیگری که رودکی به تصریح از فعل «دیدن» استفاده کرده‌است، اندیشمندان فارسی بر این نظر هستند که نوشته محمود بن عمر نجاتی نویسنده کتاب بساتین‌الفضلاء را که در ۷۰۹ (قمری) نوشته شده درست می‌انگارد که چنین می‌گوید: «رودکی در پایان عمر کور شده‌است.»،
ولی با این حال بدیع الزمان فروزانفر با مقایسه بین رودکی و بشار بن برد، شاعر نابینای شعوبی و عربی گوی، اعتقاد دارد که اشعار ذکر شده از او هیچ تضادی با نابینا بودنش ندارد. با این حال بنابر کشفیات اخیر انجام شده، سعید نفیسی با صراحت نابینا بودن رودکی را رد می‌کند. از آنجایی که خود وی در هیچ کجای اشعار باقی‌مانده‌اش اشاره‌ای به کوری خود نمی‌کند و تذکره نویسانی که مدعی کور بودن مادرزادی وی هستند بیتی از خود رودکی دربارهٔ کور بودنش ذکر نکردند این احتمال وجود دارد که در سال‌های پایانی عمرش مثلاً در زمان سرودن کلیله و دمنه (که امروزه اثری از آن نیست) کور بوده باشد که این جدای از تطابق با گزارش فردوسی از نظم کلیله دمنه، با یافته‌های محققین و تصویر سازی‌های موجود در تشبیهات شاعر نیز همخوانی دارد.


در سال ۱۹۴۰ یعنی هزار سال پس از مرگ رودکی، صدرالدین عینی، بنیانگذار ادبیات فارسی تاجیکی برآن شد که از شواهد موجود در «تاریخ سمرقند» گور وی را بیابد. سرانجام پس از تلاش‌های بسیار وی موفق شد گور وی را چنان که در تمامی تذکره‌ها آمده در یک گورستان قدیمی در بنجرود شناسایی نماید. در سال ۱۹۶۵، گروهی باستان شناس روسی به رهبری گراسیموف- پیکرتراش نامی روس- گور وی را شکافتند. پس از تحقیقاتی که بر پیکر وی انجام شد و با مبنا قرار دادن اشعار خود شاعر چهرهٔ وی را ترسیم نمودند. نتیجهٔ پژوهش‌ها این شد که کسی چشمان شاعر را درنیاورده‌است بلکه سر وی را روی آتش یا زغال گداخته گرفته‌اند که موجب سوختن و کوری چشم وی گشته‌است. همچنین شکستگی‌های متعدد در ستون مهره‌ها و دنده‌های وی از شکنجه شدنش پیش از مرگ حکایت می‌کند.

رودکی را پدر ادبیات فارسی دانسته‌اند. پیش از وی شعر فارسی سروده می‌شد اما کیفیت اشعار رودکی آغازگر راه پیشرفت ادبیات فارسی بود.ریچارد فرای عقیده دارد که رودکی در تغییر خط از خط پهلوی به خط فارسی نقش داشته‌است. در تذکره‌ها و کتب پارسی اشعار وی بارها ذکر شده‌است که همین‌ها اساس جمع آوری دیوان وی بودند. اشعار او بارها بتوسط شاعران ایرانی مورد استقبال قرار گرفت و بارها در تضمین‌ها از آنها استفاده شد. وی در میان شاعران فارسی بسیار مورد ارج و احترام بوده و کمتر کسی زبان به نکوهش وی گشوده‌است. او اوزان و قالب‌های جدید فارسی بوجود آورد و با منظومه‌های مختلف و سرایش اشعار حکیمانه و تعلیمی و نیز تغزلات راه را برای پیشرفت شعر فارسی بخوبی گشود.از کسانی که از سروده‌های رودکی در اشعار خود تضمین آورده‌اند می‌توان به غضایری رازی، عثمان مختاری، سوزنی سمرقندی، فرخی سیستانی، معزی نیشابوری، خاقانی شروانی، ابوسعید ابوالخیر، مولانا جلال الدین بلخی و حافظ اشاره نمود. در مورد غزلیات وی که نخستین نمونه دردست غزل فارسی است عنصری بلخی می‌گوید:


غزل رودکی وار نیکو بود
غزل‌های من رودکی وار نیست

مولوی نیز در بسیاری موارد از اشعار رودکی استقبال کرده‌است. که مهمترین آنها شعری ست که مولوی در مرثیهٔ سنایی سروده‌است که تقلیدی مستقیم از سروده‌ای از رودکی به این مطلع است:

 مرد همانا که مرادی بمرد
مرگ چنان خواجه نه کاریست خرد

 مولوی در مرثیه‌ای درباب مرگ سنایی غزنوی اینگونه آورده‌است:

گفت کسی خواجه سنایی بمرد
 مرگ چنین خواجه نه کاری ست خرد

در جایی دیگر مولوی یکی دیگر از تنها چند واژهٔ متن اصلی رودکی را تغییر داده‌است که نشان از علاقهٔ وی به اشعار رودکی دارد. رودکی در غزلی اینگونه می‌سراید:

هرباد که از سوی بخارا به من آید
 با بوی گل و مشگ و نسیم و سمن آید
بر هر زن و هر مرد کجا بر وزد آن باد
 گویی مگر آن باد همی از ختن آید
نی نی ز ختن باد چنان خوش نوزد
هیچ کان باد همی از بر معشوق من آید
هر شب نگرانم به یمن تا تو برآیی
 زیرا که سهیلی و سهیل از یمن آید

مولوی در استقبال از غزل بالایی رودکی اینگونه سروده‌است:

هرباد که از سوی بخارا به من آید
 با بوی گل و مشگ و نسیم و سمن آید
بر هر زن و هر مرد که آن بوی اثر کرد
 گویند که آن بوی همه از ختن آید
نی نی ز ختن چشمهٔ خوش می‌ندهد بوی
 این بوی همی از بر معشوق من آید
هر شب نگرانم ز یمن تا تو برآیی
 زیرا که سهیلی و سهیل از یمن آید

بی شک معروفترین شعر و سرودهٔ رودکی که در ادب فارسی سخت نیکو افتاده باشد همان غزلی ست که در بازگرداندن امیرنصر سامانی به بخارا سروده شده‌است. با مطلع :
 بوی جوی مولیان آید همی 
 یاد یار مهربان آید همی 

مولوی در تقلید از آن اینگونه سروده‌است:

بوی باغ و گلستان آید همی
 بوی یار مهربان آید همی
از نثار گوهر یارم مرا
 آب دریا تا میان آید همی
با خیال گلستانش خارزار
 نرم تر از پرنیان آید همی

رودکی در شعر و اندیشهٔ حافظ کاملاً تاثیر گذار نشان می‌دهد و جدای از تضمین حافظ از شعر رودکی سبک شاعری و اندیشه‌های شاعرانهٔ رودکی نیز در شعر حافظ به وفور دیده می‌شود.
از همین غزل فوق خواجه حافظ شیرازی غزلسرای بزرگ سدهٔ هشتم در استقبال از مهاجمی که احتمالاً امیرتیمور است اینگونه شعر رودکی را یادآوری کرده و دیگران را به غازی مهاجم فرامی خواند:

خیز تا خاطر بدان ترک سمرقندی دهیم
 کز نسیمش بوی جوی مولیان آید همی


رودکی و بوفضل بلعمی به یکدیگر علاقهٔ بسیار داشته‌اند، چنانکه بوفضل بلعمی گفته‌است «در گیتی‌، رودکی را نظیری نیست». درمقابل رودکی نیز بلعمی بزرگ را گفته‌است.

گویا این بیت را رودکی در باره بلعمی گفته‌است:
چه فضل میرابوالفضل بر همه ملکان
 چه فضل گوهر و یاقوت بر نبهره پشیز

به عنوان پدر شعر کلاسیک فارسی رودکی از جایگاه ممتازی در جهان برخوردار است. اشعار غنایی و تعلیمی وی راه را بر بزرگان زیادی بازکرده‌است و از این رو همواره آیین‌های پاسداشت مختلفی برای این شاعر پارسی‌زبان برگزار می‌شود.

در یکی از این آیین‌ها که در سال ۲۰۰۸ به میزبانی سازمان ملل متحد برگزار شد بان کی مون دبیرکل سازمان ملل متحد دربارهٔ شاعری رودکی در حضور جمع کثیری از سرشناسان علمی فرهنگی جهان، نمایندگان یونسکو و سفیران کشورهای مختلف گفت:

«اشعار رودکی می‌تواندمبنای اتحاد جهانی قرار بگیرد چرا که رودکی شاعر خوبی‌ها و عدالت بود».

یونسکو هرساله از کشورهای عضو خود درخواست می‌کند تا بر هر مناسبتی نام بزرگان فرهنگ و ادب خود را ارائه دهند تا جهت بزرگداشت و برگزاری کنگره‌های مربوطه اقدام بعمل آید. همچنین در آذر ماه سال ۱۳۸۷ هجری شمسی، سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی با همکاری بنیاد فرهنگی رودکی و یونسکو، آیین بزرگداشتی برای رودکی در تهران با حضور شرکت کنندگان داخلی و خارجی ترتیب داده شد. بیشتر شرکت کنندگان خارجی از کشورهای هندوستان، افغانستان، تاجیکستان، فرانسه، ازبکستان، قرقیزستان و قزاقستان بودند. در سال ۱۹۵۵ میلادی دولت جمهوری تاجیکستان به مناسبت هزار و صدمین سالگرد تولد رودکی مراسمی در این زمینه برپا نمود.از میان بزرگترین رودکی پژوهان می‌توان به براگینسکی، سیمنوف، صدرالدین عینی، سعید نفیسی، محمدعلی فروغی، محمد شکوروف و ریچارد فرای اشاره نمود.


نمونهٔ سروده‌ها


هرکه ناموخت از گذشت روزگار نیز ناموزد زهیچ آموزگار
تا جهان بود از سر مردم فراز کس نبود از راز دانش بی نیاز
مردمان بخرد اندر هر زمان راز دانش را به هر گونه زبان
گرد کردند و گرامی داشتند تا به سنگ اندر همی بنگاشتند
دانش اندر دل چراغ روشن است وز همه بد بر تن تو جوشن است


شاد زی با سیاه چشمان شاد که جهان نیست جز فسانه و باد
ز آمده شادمان بباید بود وز گذشته نکرد باید یاد
باد و ابر است این جهان افسوس باده پیش آر هرچه بادا باد
من و آن جعد موی غالیه بوی من و آن ماهروی حور نژاد
نیکبخت آنکه داد و بخورد شوربخت آنکه او نخورد و نداد
شاد بوده ست از این جهان هرگز هیچ کس، تا از او تو باشی شاد؟
داد دیده ست از او به هیچ سبب هیچ فرزانه، تا تو بینی داد؟


بدنبال کشفیات صدرالدین عینی آرامگاه او در نیمهٔ قرن بیستم از روی شواهد مندرج در تذکره‌ها و تواریخ نوشته شده از سمرقند پس از مدتی گمگشتگی شناسایی شد. و استخوان‌های وی که نشانهٔ کوری هم در آن بود یافته‌های عینی را تثبیت کرد. درپی آن بقعه‌ای شبیه به آرامگاه عطار بر بالای گور وی ساخته شد که هم اکنون در روستای بنجرودک یا پنجکنت در ۱۷۰ کیلومتری شمال شهر دوشنبه و در خاک جمهوری تاجیکستان قرار دارد. بقعهٔ آرامگاه رودکی دارای پلانی هشت ضلعی و گنبدی دایره‌ای شکل در بالای آن است. اخیراً به دعوت وزارت فرهنگ تاجیکستان چند تن از استادان کاشی کار نیشابور به نمایندگی از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی برای مرمت آرامگاه رودکی سمرقندی به تاجیکستان اعزام گشتند. کار گروه ایرانی در این مرمت تنها بازسازی گنبد بقعهٔ رودکی به مساحت یکصد متر مربع به سبک افلاک نما، با بهره گیری از کاشی فیروزه‌ای بوده‌است.

پژوهش‌هایی دربارهٔ رودکی:

صدرالدین عینی و سمینوف. استاد رودکی (به فارسی و لاتین)، استالین آباد ۱۹۴۰
رودکی (به زبان روسی) با مقدمهٔ ای. س. براگینسکی، ترجمهٔ درژاوین، استالین آباد ۱۹۵۵.
م. زند. صاحب قران شاعری استاد رودکی، (به فارسی و خط سیریل) -استالین آباد ۱۹۵۷.
اشعار همعصران رودکی، به فارسی تاجیکی، زیر نظر عبدالغنی میرزایف، استالین آباد۱۹۵۸.
عبدالغنی میرزایف. نمونهٔ فولکلور در رودکی،(به فارسی تاجیکی) -استالین آباد ۱۹۵۸.
میرزایف. رودکی و انکشاف غزل در عصرهای ۱۰-۱۵ (به فارسی تاجیکی)، استالین آباد ۱۹۵۷.
احمداداره چی گیلانی. شاعران هم عصر رودکی، تهران نشر موقوفات افشار، سال۱۳۷۰.
محمدصادق همایون فرد. کتاب‌شناسی رودکی، مرکز اسناد علمی، تهران ۱۳۶۵.
حمید زرین کوب. عناصر بدیعی در شعر رودکی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، بهار ۱۳۵۵ - شماره ۴۵
مجتبی مینوی. برزویه حکیم و رودکی شاعر و نشو و نمای زبان فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، زمستان ۱۳۵۰ - شماره ۲۸
مجتبی مینوی. داستان کلیله و دمنه رودکی، فرهنگ ایران زمین، ۱۳۳۶ - شماره ۵
عارف نوشاهی. اشعار نویافته رودکی سمرقندی بر اساس دو متن کهن فارسی، کتاب ماه ادبیات، اسفند ۱۳۸۹ - شماره ۱۶۱
مجید منصوری. دربارهٔ برخی ابیات منتسب به رودکی سمرقندی، بوستان ادب، پاییز ۱۳۹۰ - شماره ۹
علی اصغر قهرمانی مقبل. تصحیح شش بیت از رودکی سمرقندی بر اساس نسخه‌های خطی معیارالاشعار، معارف، فروردین و تیر ۱۳۸۸ - شماره ۶۷
مریم صادقی و سعید بزرگ بیگدلی. پیوند زبان و اندیشه در شعر رودکی، پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه اصفهان)، تابستان ۱۳۸۸ - شماره ۲
محمدصادق بصیری. جادوی اندیشه و زبان ادبی رودکی، پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه اصفهان)، تابستان ۱۳۸۸ - شماره ۲
حسین آقاحسینی و اسراءالسادات احمدی. بررسی موسیقی شعر رودکی، پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه اصفهان)، تابستان ۱۳۸۸ - شماره ۲
محمد دبیر سیاقی. رودکی... آن تیره چشم شاعر روشن بین، نگین، مرداد ۱۳۵۲ - شماره ۹۹
داوود اسپرهم. موسیقی و خوانش اشعار رودکی، زبان و ادب، بهار ۱۳۸۸ - شماره ۳۹
امیر دانش زاده. رودکی و فراروان شناسی، حافظ، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۸ - شماره ۵۹
ترحم امیری امرایی. جایگاه غزل در آثار رودکی، کیهان فرهنگی، بهمن و اسفند ۱۳۸۸ - شماره ۲۸۰ و ۲۸۱
احمد ابو محبوب. رودکی احیاگر فرهنگ و زبان فارسی، کتاب ماه ادبیات، شهریور ۱۳۸۷ - شماره ۱۳۱
کامل احمدنژاد. نابینایی رودکی و عنصر رنگ در شعر او، کتاب ماه ادبیات، شهریور ۱۳۸۷ - شماره ۱۳۱
محمدتقی سبک دل. آرایه‌های ادبی و صور خیال در شعر رودکی، کتاب ماه ادبیات، شهریور ۱۳۸۷ - شماره ۱۳۱
مسعود فرزاد. عروض رودکی، خرد و کوشش، آبان ۱۳۴۹ - شماره ۷
هاشم محمدی. رودکی «آخرین گوسان تاریخ»، فردوسی، آبان و آذر ۱۳۸۶ - شماره ۵۸ و ۵۹
سعید نفیسی. چند نکته تازه درباره رودکی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ششم، فروردین ۱۳۳۸ - شماره ۳ و ۴
جلال الدین همایی. رودکی و اختراع رباعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ششم، فروردین ۱۳۳۸ - شماره ۳ و ۴
هوشنگ محمدی افشار. رودکی، حماسه، اسطوره و آیین‌های ایرانی، مطالعات ایرانی، پاییز ۱۳۸۷ - شماره ۱۴
جستارهای وابسته[ویرایش]

رابطه میان رودکی و ابوالفضل بلعمی
تاریخ ادبیات فارسی
شعر فارسی
پانویس[ویرایش]

Jump up ↑ هزارسال شعر فارسی. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. ۱۳۶۵ تهران
Jump up ↑ تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، از سلسله تحقیقات ایرانشناسی دانشگاه کمبریج، نشر امیرکبیر،۱۳۶۳، تهران، صفحه ۵۲۹
Jump up ↑ تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، نشرامیرکبیرص۱۲۷.
Jump up ↑ هزارسال شعر فارسی. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. ۱۳۶۵ تهران
Jump up ↑ محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، سعید نفیسی، چاپ دوم، تهران، نشر امیرمبیر،۱۳۶۳، صفحه ی۴۱۱.
Jump up ↑ خبرگزاری کتاب ایران (IBNA) - همایش بین‌المللی بزرگداشت رودکی برگزار می‌شود
Jump up ↑ محمد دبیرسیاقی، پیشاهنگان شعر پارسی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی؛ صفحهٔ ۱۷-۱۸
Jump up ↑ شمس قیس رازی، المعجم، انتشارات دانشگاه تهران، صفحات ۱۱۲-۱۱۴
Jump up ↑ خبرگزاری کتاب ایران (IBNA) - همایش بین‌المللی بزرگداشت رودکی برگزار می‌شود
Jump up ↑ نظامی عروضی، چهارمقاله، باهتمام دکتر محمد معین، نشر صدای معاصر، چاپ سیزدهم،۱۳۸۶، تهران، صفحات۵۳ تا ۵۵.
Jump up ↑ دیوان رودکی سمرقندی، سعید نفیسی، نشر نگاه، صفحه۱۹
Jump up ↑ دیوان رودکی سمرقندی، نفیسی، نشر نگاه، ص۲۳،
Jump up ↑ تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، از سلسله تحقیقات ایرانشناسی دانشگاه کمبریج، نشر امیرکبیر،۱۳۶۳، تهران، صفحه ۴۹۶.
Jump up ↑ دیوان رودکی سمرقندی، نفیسی، نشرنگاه،۱۳۸۲، ص۲۸
Jump up ↑ ازکوچه رندان، عبدالحسین زرین کوب، ص۶۷
Jump up ↑ تاریخ سیستان، نشرمرکز، چاپ نخست صفحات ۱۰۶ و ۱۰۷
Jump up ↑ دکتر جواد هروی، تاریخ سامانیان، نشر امیر کبیر،۱۳۸۲ تهران، صفحهٔ ۵۰.
Jump up ↑ دیوان رودکی سمرقندی، نفیسی، نشرنگاه،۱۳۸۲، صفحات ۳۴ تا ۴۰
Jump up ↑ صور خیال در شعر فارسی ۳۳۵
Jump up ↑ پیشاهنگان شعر فارسی
Jump up ↑ صور خیال در شعر فارسی ۳۳۵
Jump up ↑ سعید نفیسی، دیوان رودکی سمرقندی، نشر نگاه، چاپ سوم۱۳۸۲، صفحات ۱۴-۱۵
Jump up ↑ تاریخ سامانیان، دکتر جواد هروی، نشرامیرکبیر،۱۳۸۲، صفحه ۳۰۰
Jump up ↑ تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، نشرامیرکبیرص۱۲۷.
Jump up ↑ همایون فر، محمد صادق، کتاب‌شناسی رودکی، مرکز اسناد و مدارک علمی، تهران، سال ۱۳۶۵، صفحه ۲۲۰ و ۲۲۱.
Jump up ↑ سعید نفیسی، دیوان رودکی سمرقندی، نشر نگاه، چاپ سوم۱۳۸۲، صفحات ۴۲-۵۳
Jump up ↑ عیدالحسین زرین کوب، از کوچه رندان، نشر سخن، چاپ هفدهم، صفحهٔ ۶۷
Jump up ↑ ریانووستی - اهم اخبار روز - اهم اخبار امروز تا ساعت ۲۲:۰۰
Jump up ↑ یونسکو دوسال را به غزالی و رودکی اختصاص داد
Jump up ↑ خبرگزاری کتاب ایران (IBNA) - همایش بین‌المللی بزرگداشت رودکی برگزار می‌شود
Jump up ↑ دیوان رودکی سمرقندی، سعید نفیسی، نشرنگاه، ص۵۶.
منابع[ویرایش]

خطیب رهبر، خلیل. گزیده اشعار رودکی.
سیاقی، محمد دبیر. پیشاهنگان شعر پارسی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
شفیعی کدکنی، محمدرضا. صور خیال در شعر فارسی. تهران. انتشارات نیل ۱۳۵۰
صفا، ذبیح الله. تاریخ ادبیات در ایران. ج۱.
نظامی عروضی سمرقندی. چهار مقاله. مصحح علامه محمد قزوینی.
نفیسی، سعید. محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی.
یوسفدهی، هومن. قصیده بوی جوی مولیان. نامواره دکتر محمود افشار (مجموعه مقالات)، ج ۸.
یوسفی، غلامحسین. چشمه روشن.
دیوان رودکی سمرقندی، سعید نفیسی، نشر نگاه،۱۳۸۲، تهران.
تاریخ سامانیان عصر طلایی دانش در ایران، دکتر جواد هروی، نشر امیرکبیر، تهران ۱۳۸۲