فروختن صوفیان بهینه مسافر را جهت سماع قسمت سوم:
خلق را تقليدشان بر باد داد
ای دو صد لعنت بر آن تقليد باد
خاصه تقليد چنين بيحاصلان
خشم ابراهيم با بر آفلان
عکس ذوق آن جماعت ميزدی
وين دلم زان عکس ذوقی ميشدی
عکس چندان بايد از ياران خوش
که شوی از بحر بی عکس آب کش
عکس کاول زد تو آن تقليد دان
چون پياپب شد شود تحقيق آن
تا نشد تحقيق از ياران مبر
از صدف مگسل نگشت آن قطره در
صاف خواهی چشم و عقل و سمع را
بر دران تو پرده هاي طمع را
زانک آن تقليد صوفی از طمع
عقل او بربست از نور و لمع
طمع لوت و طمع آن ذوق و سماع
مانع آمد عقل او را ز اطلاع
گر طمع در آينه بر خاستی
در نفاق آن آينه چون ماستی
گر ترازو را طمع بودی به مال
راست ک گفتی ترا زو وصف حال
هر نبیی گفت با قوم از صفا
من نخواهم مزد پيغام از شما
من دليلم حق شما را مشتری
داد حق دلاليم هر دو سری
چيست مزد کار من ديدار يار
گرچه خود بوبکر بخشد چل هزار
چل هزار او نباشد مزد من
کی بود شبه شبه در عدن
يک حکايت گويمت بشنو بهوش
تا بدانيکه طمع شد بند گوش
هر که را باشد طمع الکن شود
با طمع کی چشم و دل روشن شود
پيش چشم او خيال جاه و زر
همچنان باشد که موب اندر بصر
جز مگر مستی که از حق پر بود
گرچه بدهی گنجها او حر بود
هر که از ديدار برخوردار شد
اينجهان در چشم او مردار شد
ليک آن صوفی ز مستی دور بود
لاجرم در حرص، او شبکور بود
صد حکايت بشنود مدهوش حرص
درنيايد نکته ای در گوش حرص.
خلق را تــقــلـیـــدشـــان بـربـاد داد
ای دو صـد لـعـنـت بـر این تـقـلیــد بــاد
در جایی از داستان صوفی خر از دست رفته گفت تقلید کردن از اینها من را برباد داد و بعد نفرین میفرستد بر تقلید کردن. مولانا یک بحثی دارد در مکتب خودش که میگوید که تقلید تا آن موقعی ادامه دارد که آینه دل صاف و پاک نشده. اگر دل یک شخصی پاک و درخشان و آینه مانند بشود آن غبار زشتیها و آن غبار آلودگیهای اخلاقی و شیطانی از قلبش برود دیگر تقلید برایش اتفاق نمی افتد. در این داستان باید توجه کرد که این صوفی غبارها از قلبش بیرون نرفته برای اینکه گفت خوشم آمد که هوس پیدا کردم که من هم باآنها دم بگیرم. این هوس از آن چیزهائیست که باید از دلش پاک شود. تا در دل شخصی هوس هست تقلید هم هست. یکی میرود و یک کار و کسبی شروع میکند, یکی دیگر بهوس میافتد که او هم همین کار رابکند. دیگر فکر این را نمیکند که کسیکه این کار را شروع کرده و موفق شده لیاقتش و کاردانیش را هم داشته است. فقط چون میبیند وضع زندگیش خوب شده او هم بهوس میافتد و میرود سرمایه اش و عمرش را میگذارد آخر سر نه تنها چیزی نمیبرد بلکه سرمایه اصلیش را هم از دست میدهد. همه تقلید های دیگر هم از هوس سرچشمه میگیرد و این هوس از مشاهده کارهای دیگران سرچشمه میگیرد. حالا بدتر از اینها اینست که شخصی از کسانی تقلید بکند که آنها هم خودشان شخصیتی نداشته باشند وانسانهای با ارزشی نباشند. در این داستان حاضر صوفی مسافر خواست از صوفیانیکه نا صوفی بودند تقلید بکند. اگر اینها صوفیان واقعی بودند که خر این صوفی را نمیفروختند و از پولش غذا تهیه نمیکردند.
خـاصــه تـقــلیـدِ چـنـیــن بـی حاصلان
خشـــم ابـــرا هــــیــــم بـــا بـــر آفِلان
بی حاصلان اشاره است بهمین صوفیان نا صوفی. صوفیان بی ارزش. خشم اینجا بمعنی روی گردانیدن است. نفرت کردن و کراهت کردن است. همان روی گردانیدنی که حضرت ابراهیم کرد. او بدنبال خدای خودش بود و میخواست که خدای خودش را پیدا کند. باسمانها نگاه میکرد و با خود گفت آنکه از همه درخشان تر است خورشید است پس این خدای منست و باید از این خورشید پیروی کنم. ولی وقتی غروب شد دید این خورشیدافول کرد. رویش را گردانید و نفرت کرد و گفت من این خدای غروب کننده را نمیخواهم. خشم ابراهیم را بر آفلان. آفلان یعنی غروب کنندگان. ابراهیم گفت من چیزیکه غروب میکند بآن تعظیم نمیکنم. بعد رفت و خدای واقعی خودش را پیدا کرد. کسانیکه تقلید میکنند متوجه نیستند که دارند تقلید کسانی میکنند که آنها هم بی ارزشند. حالا اگر تقلید از شخص ارزشمندی بود باز بهتر میبود. مولانا میگوید اگر بخواهید تقلید ازبی حاصلان و بی ارزشان بکنید آن دیگر بد از بدتر است. پس چه باید کرد؟ باید بجای تقلید روی برگرداند همانطوریکه ابراهیم رویش را از خورشید گردانید و گفت تو خدای من نیستی. خیلی از مردم در زندگی غروب کننده هستند و ما غروب کردن آنها را نمیبینیم و خورشید بودنشان را در نظر میگیریم و میخواهیم تقلید کنیم و بگفته مولانا خودمان را برباد میدهیم.
عــکس ذوقِ آن جـــمــاعـت مـیـزدی
ویـن دلـم زان عـکس، ذوقی مــیشدی
عکس در اینجا یعنی بازتاب. در آخر مصراع دوم ذوقی میشدی یعنی بهوس میافتادی. صوفی خر از دست رفته گفت آن شور و حالی که در گروه این صوفیان دیدم یک بازتاب و انعکاسی در دلم پیدا شد و دل من هم ذوقی شد و بهوس افتاد که همانکار را بکنم بدون اینکه متوجه بشوم که چکار دارم میکنم.
عــکس چـنـدان بـایـد ازیـارانِ خَــوش
که شوی از بـحــر بـی عــکس آب کش
عکس در اینجا یعنی انعکاس معانی و بازتاب معرفت. چندان یعنی آنقدر. یاران خَوش یعنی انسانهای کامل و صوفیان و عارفان حقیقی و واقعی. بحر بی عکس, بحر در اینجا یعنی دریای هستی خداوند. بی عکس آبکش شوی یعنی بدون بازتابی تأثیر بگیری از آنها. مولانا میگوید: ای کسیکه طالب حقیقت هستی, از یاران حقیقیِ صادقِ ناب که هوسهای نفسانی در وجودشان نیست, آنقدر بایستی که تقلید بکنی و بکنی تا روح تو انعکاس و تأثیر خداوند را بخود بگیرد. وقتیکه تأثیر خداوند را در خودش گرفت آنوقت تو استغنا پیدا میکنی و بعد از آن نیازی پیدا نخواهی کرد که از کسی تقلید بکنی. آنوقت بدون واسطه ازآن دریای معرفت الهی آب معرفت میکشی. آب حقیقت را فقط میشود از دریای حقیقت الهی گرفت.
عــکس کـاوّل زد ،تــو آن تـقــلــیــدان
چــون پـیـاپــی شد، شـود تــحـقـیـق آن
آن تأثیر و انعکاسی که از اول در وجودت میزند این تقلید است ولی اگرپشت سرهم انعکاس میزند دیگر تقلید نیست و آن دیگر تحقیق است.
تــا نشـد تــحــقــیـق از یـــاران مــبُــر
از صدف مـگسَـل نـگشـت آن قطره دُر
تا وقتیکه بآن تحقیق نرسیدی ازآن یارانِ صادق و از آن انسانهای کامل ارطباتت را قطع مکن. میخواهد بگوید که تو یک انسان کامل یا یک پیامبر و یا یک امام پیدا میکنی و از وی تقلید میکنی, همه انعکاسهائی که از او میگیری تقلید است ولی از باطن آن رهبر بی خبری تو فقط در حال تقلید کردنی ولی توصیه میکند که از او نبر و ادامه بده و آنقدر ادامه بده تا اینکه متوجه بشوی که دیگر بدون تقلید مطالب آن رهبر خود بخود بتو وارد میشود و تا اینکه این احساس را نکردی از آنها نبر. در مصراع دوم, مگسل یعنی ارطباتت را قطع مکن. دُر هم مروارید است.این اشاره ایست به این باورکه این مرواریدهائی که در درون صدف ها پیدا میشوند, اینها قطرات باران هستند که در درون صدف میروند و کم کم صدف آنها را پرورش میدهد و آنها را به مروارید تبدیل میکن. مولانا میگوید تو هم اینطور فکر کن که قطرات معنویت را گرفته ای ولی هنوز مروارید نشده و زمانی طولانی لازم است که مروارید بشود پس تو هم صبر صدف را داشته باش. ( ظاهرا این بیت هم وارداتی است چراکه نمیشود مولانا چندین صفحه را در مذمت تقلید سیاه کند و مردم را از تقلید بشدت منع کند و بعد یکباره یک چرخش ۱۸۰ درجه داشته باشد و بگوید از امامان تقلید کن تا خودت امام شوی!!!)
صـاف خـواهـی چشـم و عـقـل و سمع را
بــر دَران تــو پـــردهــایِ طـــمــع را
سمع بمعنی شنیدن است و مولانا بجای گوش بکار برده است. مولانا میگوید تو باید صافی بشوی تا مروارید حقیقت در تو بوجود بیاید. صافی بشوی یعنی پاک بشوی و پالایش پیدا بکنی از آن آلودگیها. چشم و گوش و عقلت باید پالایش پیدا کند. تو باید طمع را از بین ببری وطمع مثل پرده ای هست که روی چشم و گوش و عقل تو را گرفته است و برای تو حجابی شده و باید این حجاب را از میان بر داری. وقتی همه اینها پالایش پیدا کرد آنوقت تو صافی پیدا کرده ای.
زانـکِ آن تـقــلــیــدی صــوفـی از طَـمـع
عــقــلِ او بــربســت از نـور و لُـمَـع
لمع جمع لمعه هست بمعنی روشنائی و درخشش. آن صوفی مسافر طمع داشت. او طمعش این بود که این غذاهای لذیذ را بخورم و در شاد بودن مثل آن صوفیان ناصوفی شاد بشوم و مثل آنها آن آهنگ خر برفت را با آنها همراهی کنم و با آنها برقصم. این طمع این صوفی بود که چشم و گوش و عقل اورا پوشانده بود و صبح روز بعد او را دچار بی خری کرده بود. حالا آن کسانی را در نظر بگیرید که آن طمع, چشم و گوش و عقلشان را میبندد و دیگر در زندگی خر ندارند که سوار بشوند و جلو بروند و زمین گیر میشوند, یعنی وسیله ایکه آنها را در زندگی جلو ببرد و آنها را در زندگی پیش ببرد ندارند یعنی زمین گیر میشوند.
طـمـع لــوت طـــمــعِ آن ذوق و ســـمـاع مـــانـــع آمــد عــقــلِ او را ز اطلاع
در واقع تفسیر این بیت در بیت قبلی آمده است و این بیت مکمل بیت قبلیست و احتیاجی به تکرار آن نیست.
گــر طَــمَــع در آیـــنـه بــر خـــاســـتــی
در نـــفــاق آن آیــنــه چــون مــاســتـی
نفاق یعنی دوروئی. میگوید اگر طمع در آینه نشان داده میشد. چون ماستی یعنی او هم مثل ما بود. مولانا داوری و قضاوت درست را بکار آینه تشبیح میکند. میگوید اگر بآینه نگاه کنی میبینی که این آینه خیلی درست قضاوت میکند و درست آنچیزیکه جلو او میاید دقیقا همان چیز را بدون کم وکاست نشان میدهد. حالا اگر خوب دقت کنیم پی میبریم که علت صادق بودن این آینه نداشتن طمع اوست. آینه طمع ندارد. اگر آینه طمع میداشت تو را دقیقا مثل خودت نشان نمیداد و عکس تو را در خودش نگه میداشت و عکس دیگران راهم در خودش نگه میداشت. آنوقت این کار آینه دو روئی میشد. بنابر این آینه طمع ندارد و بنابر این نفاق هم ندارد.
گــر تـــرازو را طـــمــع بـودی بـــمــال
راســت کِی گـفــتی ترازو وصـفِ حال
مثل دیگر اینکه ترازو هم طمع ندارد چون وزن هر چیزی را درست همان است که نشان میدهد چون طمعی بان چیزی که در آن گذاشتی ندارد. اگر این ترازو طمع میداشت کی میتوانست که مقدار وزن ها را آن چنان که هست بدرستی بیان بکند. چون طمع ندارد پس واقعیت را نشان میدهد پس حقیقت و واقعیت در نداشتن طمع است.
هــر نــبــیّـی گــفــت بــا قــوم از صـفـا
مـن نــخـــواهــم مــزدِ پــیغــام از شــما
هرنبیّی یعنی هر پیغمبری. همه پیغمبران با قوم خودشان از صفای باطنشان هیچوقت برای این پیامهائی که از خداوند میاوردند مزدی درخواست نداشتند. پیغمبران از صفای باطن کارشان را انجام میدهند و مزدی از پیروانشان هر گز نخواستند.( این بیت هم وارداتیست)
مــن دلــیلــم ، حــق شمــا را مشــتــری
داد حـــق دَلّالـــیـــم هــــر دو ســـــری
دلیل بمعنی راهنما و واسطه است. دنباله بیت قبلی میگوید من برای شما یک راهنما و یک واسطه هستم. تا صحبت از واسطه میاید پس معلوم است که یک معامله ای هم در کار است. این پیغام آوردن از خداوند به یک معامله تشبیه شده. این پیغمبران میگویند که من دلالیم را از هردوسرمیگیرم. هر دو سر یعنی هم از طرف مشتری و هم از طرف شما مردم و شما متوجه نمیشوید. وقتی شما بمن میگروید من همانجا دلالیم را از شما گرفته ام. اینجا مشتری خداوند است. خداوند مشتری چه چیز است؟ او مشتری دلهای پاک انسانهاست, او مشتری صفا و حقیقت آدمهاست وگرنه برای ما توسط پیغمبرانش پیغام نمی فرستاد. حالا مزد و دلالی من از طرف شما اینست که شما مرا بپذیرید و بمن ملحق شوید و دلالی من از خدا اینست که خوشنودی او را با ملحق شما ها بمن بدست بیاورم. مزد من مادی نیست. دلالی من معنویست.
چــیســت مـــزد کـــار مـــن؟ دیـدار یار
گـرچه خـود بـو بکـر بـخشـد چـل هزار
دیدار یار اینجا منظور دیدار خداوند است. بوبکر کوچک شده ابوبکر است که یکی از نزدیکترین اصحاب پیغمبر بود و او بسیار ثروتمند بود. وقتیکه پیغمبر اسلام ظهور کرد او به پیغمبر گروید و اسلام را پذیرفت. ابوبکر برای پیشبرد احداف پاک و مقدس اسلام چهل هزار درهم به پیغمبر پرداخت کرد. یعد پیغمبر از مکه به مدینه هجرت کرد و ابوبکر هم بهمراه پیغمبر به مدینه رفت. در این بیت گفته پیغمبر است که میگوید: مزد کار من چیست؟ مزد من دیدار خداوند است اگر چه ابوبکر چهل هزار درهم برای کار من بخشش کرد. چهل هزار درهم او کجا و دیدار یار کجا. من به چهل هزار درهم او کاری ندارم.
چـــل هـــزار او نـــبـــاشد مـــزد مــــن
کِــی بُــود شِـــبــه شَــــبـــه درّ عَــــدن
شِبه یعنی نظیر و مانند. شبه یک سنگ برّاق سیاه بسیار سخت است که در جواهرسازی بکار میبرندو در یعنی مروارید. عدن که یک محلیست در یمن بهترین مرواریدها را داشته و دارد. درّ عدن همیشه بسیار معروف بوده و هست. میگوید این سنک سیاهی که اسمش شَبه هست چه ارزشی در برابر دُرّ عدن داشته باشد. یک تکه سنگ سیاه است, حالا جواهر سازان برای اینکه رنگها را با هم جور کنند یک تکه سنگ سیاه بکار میبرند. میگوید این سنگ سیاه آیا همردیف آن درّ عدن است؟ البته که نیست. و این چهل هزار درهمی هم که ابوبکر داده مثل این سنگ سیاه بی ارزش است در برابر عدم وصال یار است برای من.
یـک حکــایت گـویمــت، بشـنـو بـهـوش
تــا بـدانـی کـه طـمـع شــد بـنـدِ گـوش
بند یعنی سد. بند گوش یعنی سدی که جلو گوش جان را میگیرد و مانع شنیدن سخن حقیقی میشود. میگوید یک داستانی برایت نقل میکنم و تو باید این داستان را با گوش جان بشنوی تا مفهوم و پیامی را که در این داستان هست دریابی که من چه میگویم. بدان که طمع و آز جلو راه گوش جانت را میگیرد و مثل یک سد عمل میکند. یعنی نه حرف من را میشنوی و نه حرف پیامبرت را میشنوی و نه حرف خدا را میشنوی. فقط گوش سرت جلویش باز است. گوش سرت هم که باز است حالا حرف هر کس و ناکس را میشنوی. ولی گوش جانت که باید حرف هر کس را نشنود و وفقط حرف کسانی را بشنود که دارند پیام معنویت و حقیقت را می آورند طمع جلو آن را میگیرد. هــر کــرا بــاشــد طَــمـع اَلــکــن شــود
بـا طَـمـع کِی چشــم و دل روشـــن شود
الکن از کلمه لکنت است. معنی مصراع اول اینکه کسیکه لکنت زبان دارد درست نمی تواند حرف بزند. الکن شود یعنی اصلا سخن درست نمی تواند بگوید و حتی حرف حق را هم نمیتواند بیان کند. قضاوت و داوریش هم صحیح نیست, حتی حرفی را هم که از اندیشه اش سرچشمه میگیرد صحیح نیست این ناتوانی کلام را چه کسی باعث شده است؟ باعث این الکنی، طمع است. مصراع بعد پرسشی است که جواب آن منفیست و یا هیچوقت.
پـــیــش چشــــمِ او خـــیـــالِ جــآه و زر هــمچـنــان بـاشد که مــوی اندر بصــر
او اشاره است به طمعکار.خیال جاه و زر یعنی اندیشه بمقام و ثروت. مولانا نمیگوید اصل جاه و زر و میگوید خیالِ جاه و زر. بصر یعنی چشم. حالا موی در چشم یک چیز ناراحت کننده و زننده ای هست و اصلا ممکن است شخص را کور هم بکند و اگر کور نکند او را بسیار زجر میدهد. مولانا میخواهد بگوید که این خیالکه من میخواهم مثل آن شخص پولدار پول داشته باشم. بسیار خوب حالا بان پول رسیدی, آیا کار تمام شد؟ نه برای اینکه هم طمع هست و هم شخص دیگر پولدار تر. حالا میخواهم ثروتم به آن شخص پولدار تر هم برسد, بسیار خوب حالا بآن شخص هم رسیدی حالا بعد از این چی؟ حالا تا آخر عمرت دائماً پی پول بیشتر و مقامهای بالاتر هستی و این خواستن های تو باعث رنج و درد تو هستند وشب تا صحر تو را بفکر فرو میبرند و خواب و استراحت را ازت میگیرند و آخر سر هم عمرت کفاف نمیدهد و هیچ بهره ای نبرده از دنیا خواهی رفت. قبل از رفتن از دنیا تو دائم در حال نگرانی هستی که چیزهائی که بدست آورده ای ممکن است دزد بیاید و ببرد و از طرفی هم چشمت بدنبال کسانی هست که از تو بیشتر و بیشتر دارند و نمیدانی چه بکنی که بپای آنها برسی. پس کی از مالت استفاده میکنی و لذت میبری؟ جواب اینکه هیچوقت. تو مثل آدمی میمانی که مو در چشم دارد و نتوانسته تا بحال آن را از چشم خارج کند. لذا تو بالاخره کور خواهی شد.
جُـز مــگــر مســتـی که از حـــق پُر بُوَد
گــرچــه بِدهــی گــنــجــهــا اوحُـر بود
میگوید یک نوع آدمهاهستند که مست حقیقت الهی هستند. از حق پُر بود یعنی از خدا پُر شدند و سراپای وجودشان حقیقت است و شور حقیقت سراپای وجودشان را گرفته و جز حقیقت چیز دیگری نمی بینند و چیز دیگری نمی خواهند. هر گنجی که بآنها بدهی نمیخواهند. حُر یعنی آزاد در برابر بنده. اگر که مثل آن آدمها نباشی پس یک بنده ای هستی. بنده چی و کی میشوی؟ بنده پول و پولداران میشوی. وقتی تو دنبال پول میدوی مثل غلامی هستی که بدنبال اربابش میدود. همیشه اون جلوتوست و تو عقب او میدوی. برعکس آن کسیکه پر شده از حقیقت الهی برای همیشه آزاد است و بدنبال هیچ کس نیست.
هـــر کـــه از دیـــدار بــرخـوردار شــد
ایــنجــهـــان در چشــمِ او مــردار شد
هرکس از دیدار خداوند ازلی برخوردار شد و بملاقات خدا رسید نه اینکه باچشم سرش ولی باچشم دلش او را دید او دیگر خدا را ملاقات کرده و باو رسیده است. انوقت کل این دنیا برایش مثل یک لاشه مرده است (مردار یعنی لاشه مرده). او کسیست که هیچوقت مو بچشم نخواهد داشت. نباید تصور کرد که دنبال مادیات نباید رفت زیرا ما انسانها بمادیات محتاجیم و لازم داریم. ما نباید بدنبال مادیات زیاده از حد و فساد آفرین باشیم
لـیـک آن صــوفــی زمســتی دور بــود
لاجَــرَم در حـــرص او شـب کـور بود
این صوفی مسافر ما از مستی عشق خداوند دور بود و هنوز خدا را نه ملاقات کرده بود و نه شناخته بود. لاجرم در حرص او شبکور بود یعنی حرص و هوس داشت و حسابگر نبود و با خدا هم فاصله داشت. بناچار باید گفت که او مثل شبکور بود. شبکور یعنی خفّاش که فقط شبها و در تاریکی پرواز میکند. آدمهای مقلد کار هم مثل خفاشند وچشمشان در نور حقیقت نمیتواند باز شود و هیچوقت نور حقیقت را نمیتوانند بببینند.
صــد حکـایـت بشـنـود مدهـوشِ حرص
درنــیآیـد نــکــتـۀ در گـــوشِ حــرص
مدهوش حرص یعنی کسیکه بیخود شده از حرص و آز, اگر یک همچو کسی صدتا داستان و نکته و تذکر و مثال بیاوری که حرص یک خسلت بد و ضرر آوریست حتی یک نکته یا یک کلمه از آنها بگوشش نمیرود.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر