گل شهناز

 

گل شهناز، علف چای، هزار چشم و یا گل راعى (نام لاتين: ‏ ‪ Hypericum calycinum‬) گیاه بوته‌ای شکلی است که بصورت گسترده و بخاطر خواص گلهاى زرد آن کشت می‌شود. خاستگاه اصلى این گیاه ارزشمند شمال ايران بزرگ است و بدليل خواص طبى و زياد آن، در دو دهه اخير كشت اين گياه در اروپا و آمريكا و استراليا ركورد گذاشته است. 

 بوته گل شهناز یا گل هزارچشم تقریباً تا یک متربلندی دارد و بهمراه شاخه‌های جفتی ومتقابل رشد می‌کند. برگهای آن تا دوسانتی‌متر بلندی دارد و دارای نقاط غده ای و نیمه شفاف متعددی که در برابر نور پدیدار می‌شود . گلهای زرد آن دارای پنج گلبرگ، با پرچمهای بیرون زده است و بصورت مجتمع در بالای ساقه ها بچشم می‌خورد. 

گیاهی است علفی و دائمی به ارتفاع تا یک متر، با بوی معطر و در زمان گل دهی بسیار زیبا، زمان گلدهی گیاه برحسب ناحیه رویش از اردیبهشت تا مهرماه می باشد. محل رویش گیاه در کوهستان ها و ارتفاعات نواحی شمالی کشور می باشد. البته در ارتفاعات متوسط و کم بسیاری از نقاط از جمله کرج، راه چالوس، لاهیجان، ارومیه، بروجرد، گنبدکاووس، کلاردشت و اطراف تهران نیز رویش دارد. 

قسمت مورد استفاده دارویی گیاه سرشاخه های گلدار آن است . 

داروىى كه از گل شهناز توليد ميشود، در درجه اول بعنوان یک روش طبیعی برای از بین بردن علائم افسردگی شناخته شده است. این گياه براى درمان اضطراب، تغییرات خلقی، احساسات بد و علائم اختلال وسواس فکری است. مهم ترین اجسام موجود در گیاه شامل نیم تا سه درصد نفتودی آنترون ها از جمله هیپریسین، پزدوهیپریسین، ایزوهیپریسین، پروتوهیپریسین، هیپرفورین و ادهیپروفورین می باشند. میزان ۲ تا ۴ درصدی فلاونوئیدها از جمله هیپروزید، هیپرین، کورستین، ایزوکورستین و روتین؛ میزان ۷ تا ۱۵ درصد تانن های کاتشین؛ مقدار کمی اسانس؛ مقدار کمی پروسیانیدین؛ گزانتون ها؛ کاروتنوئیدها و فنل های اسید کربوکسیلیک از جمله کافئیک، کلروژنیک و فرولیک می باشند. 

 

 خاصیت ضد افسردگی: 

هیپریسین موجود در گلهاى گياه، قادر است هر دو نوع A و B منوآمینواکسیداز (MAO) را مهار نماید. از این نظر می تواند در استفاده های کلینیکی بعنوان ضدافسردگی، ضداضطراب، بی خوابی، بدخوابی، احساس بی ارزشی، بی اشتهایی، خونسردی و بی احساسی، افسردگی های فصلی(مانند پاییز، زمستان و یا سستی در بهار و تابستان) کاربرد داشته باشد. همچنین تاثیر این گیاه در فعالیت های مغزی بسیار رضایت بخش بوده و این موضوع با آزمایشات الکتروآنسفالوگراف و بروش دوسوکور ثابت شده است. بیشتر از ۲۵ تحقق دوسوکور بر روی ۱۷۵۷ نفر که دارای افسردگی خفیف تا متوسط بودند نشان داد که علف چای بصورت عصاره استاندارد در درمان آنها بسیار رضایت بخش بوده است. در سال ۱۹۹۴ در آلمان معادل ۶۶ میلیون دوز روزانه از آن توسط پزشکان نسخه شده است. 

گیاه علف چای با گیاه چای معمولی ارتباطی ندارد و فقط گیاه علف چای بطور هرز در میان بوته های چای شمال کشور میروید و بدین نام مشهور گشته است. 

 

اثرات ضد میکروب و ویروس: 

عصاره گياه شهناز دارای اثرات ضدمیکروب و ویروس قوی بروی بسیاری از میکروارگانیزمهای با اهمیت و بیماریزا است. مطالعاتی که تاکنون انجام شده نشان میدهدj که بر ضدویروس آنفلوآنزای تیپ های A و B، ویروس تبخال نوع ۱ و ۲، ویروس وزی کولیا استوماتیتیس و ویروس ایدز(HIV) دارای اثرات قوی است. همچنین بر ضد هر دو نوع میکروب های گرام منفی و مثبت از جمله استافیلوکوک اورئوس، استرپتوکوک موتانس، پروتئوس ولگاریس، اشرشیاکلی و پزدوموناس آئروژنیوزا تاثیرات قوی ای دارد. 

 

 اثرات ضد سوختگی زخم: 

 

بعنوان ضد زخم، ضدسوختگی، ضد آفتاب، ضد درد ماهیچه ها و ضد خونریزی سطحی کاربرد دارد. محصولاتی که برای این منظور تهیه شده است بصورت پماد لوسیون از عصاره میباشد که بطور مستقل و یا همراه با گیاهان دیگر به تعداد زیاد و متنوع ساخته شده اند. محصولات بسیار متنوعی از جمله چای، عصاره روان، تنتور، قرص، دراژه، کپسول، قطره، پماد و لوسیون از این گیاه تهیه شده است. 

 

طریقه و مقدار مصرف: 

چای: چای کیسه ای(تی بگ) تهیه شده از آن اصولا ۲ گرمی بوده که در یک لیوان آب تهیه می گردد و تا ۳ بار در روز میتواند مورد استفاده قرار گیرد. گل خشک: بمقدار ۲ تا ۴ گرم بصورت دم کرده یا جوشانده تا سه بار در روز(جمعا ۶ تا ۱۲ گرم در روز) میتواند مصرف گردد.

 

تنتور: ۳ تا ۶ میلی لیتر تا سه بار در روز(جمعا ۹ تا ۱۸ میلی لیتر در روز) توصیه میگردد. 

 

عصاره روان: ۱ تا ۲ میلی لیتر تا سه بار در روز(جمعا ۳ تا ۶ میلی لیتر در روز) توصیه میگردد. 

 

قطره: در صورتی که از نوع استاندارد که حاوی ۳/۰ درصد هیپریسین است استفاده شود، ۳۰ قطره تا سه نوبت در روز(جمعا ۹۰ قطره در روز) مصرف میگردد.

 

قرص: روزی ۱ تا ۳ قرص برحسب شدت بیماری میل شود. مقدار مصرف انواع فرآوردهها بهر شکل تا معادل ۷/۲ میلی گرم “هیپریسین ها” در روز بلامانع است. عوارض جانبی و موارد منع مصرف: در حد میزان مصرف دارویی معادل(۷/۲ میلی گرم هیپریسین بطور روزانه که مساوی ۹ میلی لیتر قطره استاندارد می باشد) دارای هیچگونه عارضه جانبی نمیباشد. 

 

با مقادیر مصرف زیاد ممکن است باعث حساسیت به نور گردد، البته این موضوع فقط در حیوانات مانند گوسفند گزارش شده و در انسان مشاهده نشده است. احتمال داده می شود که با ۳۰ تا ۵۰ برابر مقدار مصرف دارویی می تواند حساسیت به نور(فتوتوکسیسیته) ایجاد کند. 

عوارض مطالعه شده برحسب آمار این گیاه و فرآورده های مربوط بسیار محدود میباشد بطوری که کلیه عوارض خفیف و موقتی آن به ۵/۲ درصد موارد مصرف کننده میرسد که شامل التهاب روده و معده به میزان ۵۵/۰ درصد، آلرژی به گیاه بمیزان ۵/۰ درصد، ایجاد خستگی بمیزان ۴/۰ درصد و بی خوابی بمیزان ۲۶/۰ درصد میباشد. 

منع مصرف این گیاه فقط در صورت حساسیت به این گیاه میباشد. با غذاهای دارای مقادیر زیاد تریپتامین مانند پنیر، داروی فلوکستین، مهار کننده MAO، داروهای ضد ایدز، داروهای قلبی حاوی دیگوگسین بهتر است مصرف نشود چون ممکن است مقدار کمی اثرات آنها را کاهش دهد. 

 

 نکات قابل توجه: 

 

* از فرآورده های دارویی صنعتی این گیاه قرص و قطره هایپیران می باشد که در کلیه داروخانه های کشور بعنوان داروهای رسمی ایران بدون نسخه عرضه می گردند. 

* گیاه علف چای دارای حدود ۲۰ گونه و واریته در نقاط مختلف ایران است و چند گونه از آن ها بسیار مشابه می باشند، ولی فقط یک گونه ی آن دارویی است. همچنین بعضی از گونه ها نیز سمی میباشند، بهمین دلیل بهتر است از فرآورده های موجود در داروخانه استفاده نمود نه گیاه مربوطه تا خطری ایجاد نشود. 

 

* دارو دیر اثر بوده و اثرات آن از ۴ تا ۶ هفته پس از مصرف شروع می شود، بنابراین برای رسیدن به اثرات مطلوب احتیاج بزمان است. توصیه میگردد برای اطمینان از اثر دارو حداقل مصرف آنرا دو ماه ادامه داد و در صورت بی اثر بودن موضوع را با پزشک و یا داروساز داروخانه در میان گذشت. 

* قطره را هرگز نباید بطور مستقیم میل نمود و حتما باید در مقدار کمی آب رقیق گردد. 

* داروی هایپیران ممکن است در حدود ۲ درصد افراد ایجاد دل آشوب معده گردد که پس از یک ماه مصرف از بین میرود. 

* در دو درصد افراد مصرف کننده جهت تسکین میگرن ممکن است در روزهای اول مصرف، سردردها افزایش یابد که پس از دو تا چهار هفته از بین رفته و تکرار نخواهد شد. 

 

* افرادی که برای تسکین میگرن از هایپیران استفاده می نمایند باید هر روز از آن مصرف کنند. دارو در شروع حمله های میگرنی مانند داروهای شیمیایی چندان موثر نخواهند بود. 

 

* در صورت استفاده صحیح و با میزان کافی، موفقیت تسکین میگرن توسط هایپیران در افراد ایرانی بیش تر از نود درصد میباشد. این موضوع توسط تحقیقات کلینیکی چند سال گذشته در دانشگاه انجام شده است.

 

* موفقیت درمان افسردگی های ضعیف تا متوسط توسط هایپیران ۹۳ درصد بوده که با انجام چندین مطالعه کلینیکی در ایران و جهان مورد تایید قرار گرفته است.

 

* فرآورده های مشابه هایپیران با نامهای تجارتی مختلف که توسط کارخانجات جهان ساخته میشوند، پرمصرف ترین داروی گیاهی دهه اخیر در مشکلات روحی روانی و افسردگی بوده است. 

* گیاه بلافاصله پس از چیدن باید خشک شود در غیر اینصورت ممکن است مواد فعال آن از بین بروند.

 

* گیاه علف چای با گیاه چای معمولی ارتباطی ندارد و فقط گیاه علف چای بطور هرز در میان بوته‌های چای شمال کشور میروید و بدین نام مشهور گشته است. موارد استفاده در طب سنتی: بعنوان ضد التهاب و ورم برونش ها و دستگاه تناسلی ادراری. درمان آسیب مجاری صفرا، التهاب مثانه، سرماخوردگی معمولی، ترش کردن، خونریزی، میگرن، سردرد، سیاتیک، زخم معده، ادرارآور، قاعده آور، ضد مالاریا، ضدشب ادراری. بطور موضعی جهت بریدگی و سوختگی، درمان زخم ها، عفونت های میکروبی و ویروسی استفاده می شود مصرف گل شهناز فقط برای افراد بزرگسال است علاوه بر این نباید این گیاه را بدون نظر متخصص بیش از ۱۵ روز مدام مصرف کرد. 

 

ديگر مطالبى كه در مورد اين گياه گفته شده است بدين قرار است: 

 

 طبیعت گیاه بسیار گرم و خشک بوده و استفاده موضعی از عصاره گیاه برای التیام زخم اثرات بسیار مفیدی دارد، قابض و ضدعفونی کننده مجاری ادرار است. این گیاه نیرودهنده و هضم‌کننده غذا و صفرابر بوده و برای التیام دردهای میگرنی مفید است، :برای درمان جراحات سوختگی اثرات مفیدی دارد، خاصیت ضدانگل داشته و برای دفع اخلاط مفید بوده و ترشح ادرار را زیاد می‌کند.

 

 این گیاه برای در بیماری‌های صرع و هیستری مفید بوده و تسکین‌دهنده اعصاب است، دم کرده دو گرم از آن در یک لیوان آب جوش برای رفع بی اختیاری ادرار مفید است. روغن‌گل راعی برای رفع تشنج اثرات مفیدی دارد و در التیام زخم اثربخش است، روغن آن برای آفتاب زدگی و زیبایی پوست مورد استفاده دارد. این گیاه برای قولنج‌های کبدی و کلیوی مفید است، این گیاه برای رفع کم‌خونی دختران جوان مفید است و مصرف آن برای تحریک و تقویت سیستم دفاعی بدن نافع است. 

 

 این گیاه ضدویروس بوده و فعالیت قابل ملاحظه‌ای بر ضد ویروس ایدز دارد، گل راعی به عنوان داروی ضد افسردگی در جهان مطرح است چرا که در فعالیت منوآمین اکسیدار دخالت کرده و آن را به مهارکننده مفید تبدیل می‌کند، به این منظور باید دو تا سه ماه از آن استفاده کرد. در بیماری‌های کزاز و مننژیت اثرات مفیدی داشته و درد پشت و گردن و خشکی گردن را درمان می‌کند، باعث ساخته شدن کراتین شده و به این سبب موجب بازیابی ساختار آسیب‌دیده اپیدرم و بهبود ترک پا می‌شود. 

این گیاه باعث کاهش سلول‌های پیر و مرده شده و خاصیت ضد التهابی و ضد باکتری داشته و ضد باکتری‌هایی است که در ترک پا عفونت ایجاد می‌کنند. برای درمان زخم از پودر گل و برگ‌های خشک گیاه و یا مرهم گل‌های تازه استفاده می‌شود، برای تهیه دم کرده آن یک تا دو قاشق مرباخوری گل شهناز را در یک لیوان آب جوش به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه دم کرده و سه نوبت در روز از این دم کرده استفاده می‌شود. 

 برای کودکان زیر دو سال مصرف آن مجاز نیست و برای افراد بالای ۶۵ سال مقدار مصرف باید کاهش داده شود. 

 اگردر زمان مصرف سردرد، سفتی گردن، آشفتگی و یا عوارض دیگری عارض شود باید مصرف آن را قطع کرد. افرادی که دچار فشار خون بوده یا از داروهای ضد افسردگی استفاده می‌کنند، نباید از این گیاه استفاده کنند، مصرف آن برای زنان باردار و شیرده مجاز نیست و افرادی که پوست حساس دارند نباید از آن استفاده کنند.