در شهر سوخته اسکلت‌هایی کشف شده که مربوط به افرادی با بلندی قد بین ۳ تا ۴ متر است. یکی از بزرگترین اسکلتهای کشف شده در جهان در شهر سوخته کشف شده که متعلق به یک مردی بین ۳۵ تا ۴۰ ساله است که دقیقا" ۵ متر و بیست و یک سانتی متر قد داشته که این بلند‌ترین اسکلت دیده شده در عصر باستان است.
جثه ی عظیم اسکلتها این باور را تقویت می کند که پهلوانان عظیم الجثه ی ایران باستان همچون گیو - گودرز - گرشاسب - سام و نریمان و رستم از همین نژاد بوده اند.
زبان مردم شهر سوخته و به طور کلی مردم نواحی بلوچستان و زابلستان باستان زبان پهلوی و زبان اوستایی بوده که تکلم می شده و همچنان امروز به ما رسیده اند.
زبان مردم شهر سوخته و به طور کلی مردم نواحی بلوچستان و زابلستان باستان زبان پهلوی و زبان اوستایی بوده که تکلم می شده و همچنان امروز به ما رسیده اند.
شهر سوخته نام بقایای دولت شهری باستانی با قدمتی به طول ۶۰۰۰ سال در ایران است که در ۵۶ کیلومتری زابل و در حاشیه جاده زابل-زاهدان در شرق ایران در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است.
شهر سوخته پیشرفته‌ترین شهر دنیای باستان:
شهر سوخته بدون شك جز شهرهای بسیار پیشرفته زمان خود بوده است. این نكته نه تنها در بقایای آثار معماری و كارهای ظریف دستی وصنعتی دیده می شود بلكه در سازمان دهی اجتماعی شهر نیز دیده می شود. در اولین دوره کاوش در شهر سوخته کوچه‌ها و خانه‌های منظم، لوله کشی آب و فاضلاب با لوله‌های سفالی پیدا شد که نشان دهنده وجود نوعی برنامه ریزی و سازماندهی شهری در این شهر است.
بر مبنای یافته‌های باستان شناسان شهر سوخته ۱۵۱ هکتار وسعت دارد.
علم پزشکی در شهر سوخته
اولین جراحی بروی مغز در این شهر و بروی سر یک دختر بچه انجام گردیده است.
برای نخستین بار در شهر سوخته یک چشم مصنوعی متعلق به ۴۸۰۰ سال پیش کشف شد. این چشم مصنوعی متعلق به زنی ۲۵ تا ۳۰ ساله بوده که در یکی از گور‌های شهر سوخته مدفون شده بوده است.
دانش پزشكی هم در شهر سوخته در حد شگفت انگیزی پیشرفت کرده بود تا آن حد كه پزشكان این شهر نه تنها از علومی چون شكسته بندی آگاه بوده اند ،بلكه می توانسته اند به اجرای عمل جراحی مغز دست بزنند. اسکلتی از یک دختر در گورستان این شهر به دست آمده است که جای شکستن و ترمیم مجدد استخوان جمجمه کاملا روی آن مشخص است.
برای نخستین بار در شهر سوخته یک چشم مصنوعی متعلق به ۴۸۰۰ سال پیش کشف شد. این چشم مصنوعی متعلق به زنی ۲۵ تا ۳۰ ساله بوده که در یکی از گور‌های شهر سوخته مدفون شده بوده است.
دانش پزشكی هم در شهر سوخته در حد شگفت انگیزی پیشرفت کرده بود تا آن حد كه پزشكان این شهر نه تنها از علومی چون شكسته بندی آگاه بوده اند ،بلكه می توانسته اند به اجرای عمل جراحی مغز دست بزنند. اسکلتی از یک دختر در گورستان این شهر به دست آمده است که جای شکستن و ترمیم مجدد استخوان جمجمه کاملا روی آن مشخص است.
برای نخستین بار در شهر سوخته یک چشم مصنوعی پیدا شد. مطالعات اولیه نشان داده‌اند که چشم چپ یک زن تنومند مدفون در قبر شماره ۶۷۰۵ مصنوعی بوده‌است. همین مطالعات نشان می‌دهند که زیر طاق ابروی زن مذکو آثار آبسه دیده میشود. به علت طول زمان زیادی که بخش زیرین این چشم مصنوعی با پلک چشم در تماس بوده‌است آثار ارگانیکی پلک چشم نیز در روی آن مشهود است. جنس و ماده‌ای که چشم مذکور با آن ساخته شده‌است هنوز به دقت روشن نشده و تشخیص آن به آزمایشهای بعدی موکول شده‌است اما به نظر می‌رسد که چشم مزبور مخلوطی از جنس قیر طبیعی با نوعی چربی حیوانی است. در روی این چشم مصنوعی ریزترین مویرگهای داخل کره چشم توسط مفتول‌های طلایی به قطر کمتر از نیم میلی متر طراحی شده‌اند مردمک چشم در وسط طراحی شده و مجزا از آن تعدادی خطوط موازی که تقریبا یک لوزی را تشکیل می‌دهند در پیرامون مردمک دیده میشود. از دو سوراخ جانبی واقع در دو سوی این چشم مصنوعی جهت نگهداری و اتصال آن به حدقه چشم استفاده می‌شده‌است.
The first animation made in the world
اولین انیمیشن دنیا: ایرانی‌‌ها اولین سازندگان انیمیشن در دنیا هستند.
حاصل انیمیشن و باز سازی آن بروی کامپیوتر
سفال یافت شده در شهر سوخته نخستین انیمیشین جهان:
در کاوشگری‌هایی که انجام شد، کاسه سفالی پیدا شد که به راحتی میتواند بچرخد، و نقوشی پیوسته به یکدیگر در لبهٔ این کاسه نقاشی شده است، هنگامی که کاسه چرخانده میشود، این تصاویر ، نمایش متحرک بزی را نشان میدهد که جست میزند و برگی را از شاخ درختی به دندان می‌گیرد و این اولین انیمیشنی است که در دنیا و در ۶۰۰۰ سال پیش در فلات قاره ایران و به وسیله ایرانی‌‌ها ساخته شده است.
این نسخه ابتدایی کاری است که امروزه بشر تحت عنوان انیمیشن و پویا نمایی انجام می دهد.
باستان شناسان هنگام کاوش در گوری ۵ هزار ساله جامی را پیدا کردند، که نقش یک بز همراه با یک درخت روی آن دیده می شود. آنها پس از بررسی این شی دریافتند نقش موجود بر آن برخلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطه های تاریخی شهر سوخته، تکراری هدفمند دارد، به گونه‌‌ای که حرکت بز به سوی درخت را نشان می دهد. هنرمندی که جام سفالین را بوم نقاشی خود قرار داده، توانسته است در ۵ حرکت، بزی را طراحی کند، که به سمت درخت حرکت و از برگ آن تغذیه می کند. باستان‌شناسان با نزدیک کردن این تصاویر به یکدیگر، موفق شدند نمونه ای از یک تصویر متحرک را در قالب یک فیلم ۲۰ ثانیه ای به دست آورند. در این تصاویر نه تنها بز به سمت درخت حرکت می‌کند، بلکه جهش وی و پریدن بز روی برگ درختان کاملا دیده میشود. بز از جمله حیواناتی است که در رسیدن به ارتفاعات تبحر داشته، و میتواند با یک حرکت جهشی به سمت بالا حرکت کند. هنرمند نقاش شهر سوخته ای، با دقت و زبر دستی موفق به تصویر کردن جهش این بز شده است. از این جام برای نوشیدن استفاده میشده، ارتفاع این جام ۱۰ سانتیمتر، و روی یک پایه استوار شده است. کارشناسان می گویند، تاکنون در دوره‌‌های پیش از تاریخی چنین تصاویری دیده نشده، و ما برای اولین بار به این تصویر در شهر سوخته برخورد کرده ایم. در بسیاری از ظروف، اشکالی را می‌بینیم که تنها تکرار شده اند، اما حرکتی در آنها دیده نمی‌شود. تحقیقات ما نشان داده است، که این نقش قدیمیترین ایده مردمان باستان برای ارایه تصویر متحرک و به تعبیر امروزی انیمیشن است.
خط کش ۵ هزار ساله ــ در طی کاوش‌های انجام گرفته در شهر سوخته یک خط کش ساخته شده از چوب آبنوس کشف شد. این خط کش به طول ۱۰ سانتیمتر با دقت نیم میلیمتری و از جنس چوب آبنوس است. کشف خط کش در شهر سوخته نشانگر این است که ساکنان این شهر باستانی دارای پیشرفت‌های زیادی در زمینه علم ریاضیات بوده اند.
قدیمیترین تخته نرد جهان ــ از گور باستانی موسوم به شماره ۷۶۱ کهن‌ترین تخته نرد جهان به همراه ۶۰ مهره آن در شهر سوخته پیدا شد. این تخته نرد از چوب آبنوس و به شکل مستطیل است. روی این تخته نرد، ماری که ۲۰ بار به دور خود حلقه زده و دمش را در دهان گرفته، نقش بسته است. این تخته نرد ۲۰ خانه بازی و ۶۰ مهره دارد. مهره‌ها که در یک ظرف سفالی در کنار تخت نرد قرار داشتند، از سنگ‌های رایج در شهر سوخته یعنی از لاجورد، عقیق و فیروزه است. این تخته نرد بسیار قدیمی تر از تخته نردی است که در گورستان سلطنتی «اور» در بین النهرین پیدا شده بود.
قدیمیترین تخته نرد جهان ــ از گور باستانی موسوم به شماره ۷۶۱ کهن‌ترین تخته نرد جهان به همراه ۶۰ مهره آن در شهر سوخته پیدا شد. این تخته نرد از چوب آبنوس و به شکل مستطیل است. روی این تخته نرد، ماری که ۲۰ بار به دور خود حلقه زده و دمش را در دهان گرفته، نقش بسته است. این تخته نرد ۲۰ خانه بازی و ۶۰ مهره دارد. مهره‌ها که در یک ظرف سفالی در کنار تخت نرد قرار داشتند، از سنگ‌های رایج در شهر سوخته یعنی از لاجورد، عقیق و فیروزه است. این تخته نرد بسیار قدیمی تر از تخته نردی است که در گورستان سلطنتی «اور» در بین النهرین پیدا شده بود.
از دیگر اشیای مهم از میان هزاران شی یافت شده، می‌توان از سفال با امضای سفال‌گر بر روی آن، چکش، سوزن، بذر خربزه، حبوبات، ماهی خشک کرده، برنج، زیره، کوره های سفالگری، کوره های ذوب فلزات، دکمه، تبر، بند کفش، قلاب، شانه سر، طناب، سبد، گل مو، قاب های چوبی، کفش، کمربند و... نام برد.
یك فقره شانه بسیار جالب كه در كوره به شكل ماهرانه‌ای ساخته شده است.
این اثر نشانه‌ای از نوع تفكر و رفتار اجتماعی ساكنان ایران زمین در ۶ هزار سال پیش می باشد.
باستان شناسان از روی همین اثار مكشوفه با عمق و عادات و تمدن یك ملت پی می برند.
كشف یك گور قدیمی در شهر سوخته متعلق به یك زن و شوهر . اینان مدتی قبل از آتش سوزی و نابودی همیشگی شهر سوخته از دنیا رفته بودند. جالب است بدانید هنوز دستبند و زیور آلات زن به همراه اسكلت مشخص بود و با نگاه اول مشخص می شد كه كدام زن و كدام مرد هستند...سن تقریبی این دو حدود ۳۰ سال بوده و چنان عاشقانه در بغل و كنار یكدیگر بخاك سپرده شدند كه گویی در آن دنیا نیز با یكدیگر خواهند بود.
در كنار آنها مقداری غذا و لوازم مورد نیاز در آن دنیا برایشان گذاشته شده.
شهر سوخته مرکز بسیاری از فعالیت‌های صنعتی و هنری بوده، و نمونه‌های جالب و بدیعی از زیورآلات در آنجا به دست آمده است. باستان شناسان با یافتن مهره‌ها و گردنبندهایی از لاجورد و طلا در یک گور در باره روشهای ساخت ورقه‌ها و مفتول‌های طلایی به تحقیق پرداختند و دریافتند صنعتگران شهر سوخته با ابزار بسیار ابتدایی ابتدا صفحه‌های طلایی بسیاز نازک به قطر کمتر از یک میلیمتر تهیه کرده و بعد آنها را به شکل لوله‌های استوانه‌ای درمی آوردند و پس از اتصال دو سوی ورقه‌ها به یکدیگر مهره‌های سنگ لاجورد را در میان آن قرار می‌‌دادند. در شهرسوخته انواع سفالینه‌ها و ظروف سنگی، معرق کاری، انواع پارچه و حصیر یافت شده که معرف وجود چندین نوع صنعت، به ویژه صنعت پیشرفته پارچه بافی در آنجاست. تاکنون 12نوع بافت پارچه یکرنگ و چند رنگ و قلاب ماهیگیری در شهر سوخته به دست آمده و مشخص شده مردم این شهر با استفاده از نیزارهای باتلاق‌های اطراف هامون سبد و حصیر نیز می‌‌بافتند و از این نی‌ها برای درست کردن سقف هم استفاده می‌‌کردند.
اين مهرها كه جهت شناسايي افراد مهم، يا حكومتی و يا برای شناخت تجار معروف در طول تاريخ استفاده میشده است . تا كنون اين مهرها بيشتر در حفاريهای دوران هخامنشی كشف گرديده بود.
اين مهر ها براي فرمان هاي حكومتي و شناسايي مالالتجاره استفاده مي‌گرديده است.
نكته قابل توجه اينكه با كشف تعداد زيادي از اين مهرها معلوم گرديد كه ساكنان شهر سوخته چنان پيشرفته بودند كه از تجارت و سلسله مراتب اجتماعي كاملا” برخوردار بودند و چنان طبقات اجتماعي جالب و پيشرفته‌ای داشتند كه افراد با توجه به موقعيتشان نسبت به يكديگر از برتری و شناسايي خاصي برخوردار بودند.
این شهر در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد پایه گذاری شده است. ( بیش از ۶ هزار سال پیش)
اطلاعات بیشتر در مورد شهر سوخته که نشان دهند تمدن پیشرفته ایرانی‌‌ها در ۶۰۰۰ سال پیش است را میتوانید در کتاب‌هایی که در این مورد به زبان انگلیسی چاپ شده پیدا کنید ( اگر این کتاب‌ها جمع نشده باشد) در ویکی پدیا این اطلاعات به زبان پارسی به وسیله پانترک‌ها مخدوش شده و قسمت‌های زیادی از آن را پاک کرده و یا دستکاری کرده‌اند یعنی همان کاری که با لغتنامه دهخدا کرده‌اند، و در قسمت انگلیسی و دیگر زبان‌ها هم، هم این اطلاعات بشدت سانسور شده است و سعی در ندیده گرفتند مطلب به این مهمی که تاریخ باستان بشریت میباشد شده است.
مختصری از این اطلاعات را در زیر میتوانید بخوانید.
شهر سوخته،كلان شهري در اوج تمدن، پيشرفت ، دانش ، هنر و صنعت بشمار مي آمده .
شهري باستاني در ۵۶ كيلومتري بين زابل و زاهدان واقع شده كه در زمان خود از مهمترين شهرهاي جهان بشمار مي رفته يعني تقريبا ۵۰۰۰ سال پيش از اين با وسعتي بالغ بر ۱۸۰ هكتار يكي از مظاهر تمدن بوده و نبض تجارت بين الملل بشمار مي رفته است. اطراف اين شهر كهن ۷۰۰ تپه باستاني شناسايي شده كه روزگاري روستاهاي اطراف اين شهر را تشكيل مي داده اند . شهر سوخته ۱۰ تا ۱۲ هزار نفر جمعيت داشته ، شهر سوخته به عنوان «مادرشهر» نيمه شرق فلات ايران و كلان شهري در اوج تمدن، پيشرفت ، دانش ، هنر و صنعت بشمار مي آمده .
كاوشها نشان داده است كه شهر سوخته را بطه فرهنگي بزرگي ميان شرق تا مغرب آسيا داشته و مناطق حاصلخيز از جمله ميان رودان وارد كننده ي مواد اوليه و فناوري از جنوب شرق ايران مانند شهر سوخته و جیرفت و شهداد ( كرمان ) بوده اند . از نام واقعي شهر سوخته اطلاعي در دست نيست و نام جديد آن نامي است كه حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال پيش بر اين محوطه نهاده اند . هنوز هيچ كس از نام اين شهر و دليل از ميان رفتن آن چيزي نمي داند باستان شناسان حدس مي زنند تغيير مسير رودخانه هيرمند سبب متروك شدن اين شهر بوده.
تراكم مواد باستاني در يك متر مربع شهر سوخته نشان دهنده ي وجود بيش از ۴ ميليارد ماده فرهنگي و باستاني از لارو حشرات و دانه هاي گياهي تا مهره هاي سنگي ، اشياء سفالي ، چوبي ، بقاياي انساني و حيواني در ميان خاكهاي اين محوطه است . موقعيت خاص طبيعي شهر سوخته ووجود لايه هاي شوره نمك در سطح شهر به حفاظت نمونه هاي باستاني واشياء آن كمك فراوان كرده .
شهر سوخته داراي ۴ دوره مي باشد :۱- دوره اول ۳۲۰۰ تا ۲۸۰۰ ق . م با وسعت ۱۵ هكتار : دوره آغاز نگارش و پيدا شدن لوحه هاي گلي ۲- دوره ي دوم ۲۸۰۰ تا ۲۴۰۰ ق. م با وسعت ۴۵ هكتار : برابر با آغاز شهر نشينی است ۳- دوره سوم ۲۴۰۰ تا ۲۱۰۰ ق. م با وسعت ۸۰ هكتار :شهر به اوج خود رسیده و دارای حکومت است. ۴- دوره چهارم ۲۱۰۰ تا ۱۸۰۰ ق.م با وسعت ۵ هکتار: كه دوره افول اين محوطه است . شهر سوخته از ۵ بخش شامل: گورستان، منطقه مسكوني، بناهاي يادماني ، صنعتي و بخش مركزي تشكيل شده و اين نشان دهنده سامانه ناحيه بندی وتفكيك حرفه اي و تخصصي در شهر است .
آثار بدست آمده از اين شهر باستاني كه آرزوي هر باستان شناسي در دنياست كه در اين محوطه به كاوش بپردازد ، نشان مي دهد كه اين شهر مهمترين مركز اجتماعي ، سياسي ، اقتصادي و فرهنگي تمام منطقه طي هزاره سوم ق. م بوده است .
فنون و مشاغل و هنرهاي قابل مطالعه در شهر سوخته بر اساس يافته‌ها عبارتند از :
تجارت منطقه اي و فرا منطقه اي ، تاريخ شهر نشيني و شهر سازي ، سير تحول معماري ، سير تحول هنر هاي سنتي ، فلز كاري ، جواهر سازي ، بافندگي ، خراطي و منبت كاري و تاريخ دانش رياضي و ...
پس از اشاره ي كوچكي بر سطح اهميت شهر سوخته ويژگي هاي اين شهر را سعي مي كنيم به اختصار بيان كنيم :
مردم شهر سوخته
دكتر سيد منصور سید سجادي سرپرست هيأت باستان شناسي شهر سوخته مي گويد : بررسي هاي انسان شناسي برروي اسكلتهاي بدست آمده در شهر سوخته نشان مي دهد مسن ترين فرد پيدا شده در شهر سوخته زني ۶۰ ساله بوده است . بررسي‌ها نشان مي دهد كه تراكم سن مردان در حد فاصل ۲۶ تا ۵۳ سال و تراكم سني زنان بين ۲۶ تا ۴۶ سال بوده است . بلند ترين فرد شناسايي شده در شهر سوخته مردي به بلندي بيش از ۱۹۰ سانتيمتر بوده دكتر سيد سجادي در ضمن، مردم اين شهر را ساكنان صلح دوست ناميده وي مي گويد طي كاوشهاي انجام شده ابزار جنگي كه بتوان بر اساس آنها ساكنان شهر سوخته را ساكناني جنگجو دانست يافت نشده و در مجموع هيچگونه آثار خشونت در اين شهر باستاني كشف نشده . در ضمن مردم شهر سوخته بر اساس اشياء گوناگوني كه در گورهاي مردم اين شهر كشف شده مشخص است كه به زندگي پس از مرگ نيز اعتقاد داشته اند.در كاوشهاي باستان شناسي بخش هايي از يك معماري ناهمگون با ساختار گورستان از اين محوطه بدست آمده که نشان مي داد اين محل براي آماده سازي مردگان براي دفن در دل گورستان است. اين يعني ساكنان شهر سوخته در ۵۰۰۰ سال پيش مرده شويخانه داشتند ، آنان ابتدا مردگان خود را شسته و بعد آنها را به خاك مي سپردند .
اداره ي شهر سوخته و نقش زنان در آن
شهر سوخته را در ۵۰۰۰ سال پيش زنان اداره مي كردند ، تحقيقات باستان شناسي نشان داده زنان قوي ترين گروه در جامعه شهر سوخته بوده و ابزار قدرت در دست آنها بوده . دكتر سيد سجادي سرپرست هيأت كاوش شهر سوخته مي گويد : در دنياي باستان ابزارهایي وجود داشته كه از آنها به عنوان ابزارهاي كنترل اقتصادي و اداري ياد مي كنيم (نمونه هاي مهر و موم شده اشياء بدست آمده نيز خود بهترين دليل براي سسيستم كنترل اداري در اين منطقه است) هر فرد يا گروهي در جامعه صاحب چنين ابزارهايي بوده در شمار قوي ترين فرد يا گروه آن جامعه محسوب مي شود كه مهرها يكي از نمونه هاي نيروي اقتصادي جوامع باستان بوده اند .
دارا بودن مهر به معناي نيروي تصميم ديگري بوده و جالب اينكه در شهرسوخته در حفاري هاي گورستان ۹۰ درصد گورهايي كه مهرهاي مهم در آن يافت شده متعلق به زنان شهر سوخته بوده و ۵ درصد متعلق به كودكان و ۵ درصد باقي مانده متعلق به مردان بوده . ایشان اضافه کرده اند: زنان شهر سوخته هميشه آراسته بوده و زندگي مرفهي داشته اند اين مساله بسيار طبيعي به نظر مي رسد كه مردان برخي از ابزار قدرت را به زنان بسپارند زيرا مردان به كار كشاورزي و صنعتگري مشغول بودند و زمينهاي كشاورزي و كوره هاي سفالگري و كارگاههاي جواهر سازي نيز از شهردور بوده لذا طبيعتاً مهرها بايد در دست كساني باشد كه در يك جاي ثابت بوده تا در دسترس همگان قرار داشته باشند تا آنان بتوانند با اين ابزار مشكلات شهر را به سرعت حل كنند ، دكتر سيد سجادي با تاكيد بر وجود يك فرهنگ و تمدن بسيار غني ، پيشرفته و كاملاً انساني در شهر سوخته خاطر نشان ساخت كه زنان و مردان شهر سوخته در كنار هم و هر يك به فراخور امكانات خود سعي داشتند حوزه تمدني خود را به نحو احسن اداره كنند .
جغرافیا و محیط زیست شهر سوخته
بر مبنای یافته‌های باستان شناسان شهر سوخته ۱۵۱ هکتار وسعت دارد و بقایای آن نشان میدهد که این شهر دارای پنج بخش مسکونی واقع در شمال شرقی شهر سوخته، بخش‌های مرکزی، منطقه صنعتی، بناهای یادمانی و گورستان است که به صورت تپه‌های متوالی و چسبیده به هم واقع شده‌اند. هشتاد هکتار شهر سوخته بخش مسکونی بوده‌است.
پژوهش‌ها نشان داده‌است این محوطه بر خلاف اکنون که محیط زیست کاملاً بیابانی دارد و فقط درختان گز در آنجا دیده میشود، در پنج هزار سال قبل از میلاد منطقه‌ای سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع و بسیار مطلوب بوده و درختان بید مجنون، افرا و سپیدار در آنجا فراوان وجود داشته‌است.
در آن دوران نیز این منطقه بسیار گرم بوده، اما آب رودخانه هیرمند و شاخه‌هایش به خوبی زمین‌های کشاورزی شهر سوخته را سیراب می‌کرده‌است.
دریاچه هامون در ۳۲۰۰ قبل از میلاد دریاچه‌ای بزرگ و پرآب بوده و رودها و شاخه‌های قوی از آن منشعب میشده و در اطراف آن نیزارهای وسیعی وجود داشته‌است. در بررسی‌های منطقه‌ای در اطراف شهر سوخته بستر رودخانه‌های گوناگون و آبراه‌هایی پیدا شده که به مزارع کشاورزی شهر سوخته آب می‌رسانده‌اند. در نخستین فصل کاوش در شهر سوخته کوچه‌ها و خانه‌های منظم، لوله کشی آب و فاضلاب با لوله‌های سفالی پیدا شد که نشان دهنده وجود برنامه‌ریزی شهری در این شهر است.
منطقه گورستان
از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۳ تعداد ۱۴ گمانه به مساحت تقریبی ۲۳۰۰ متر مربع در گورستان شهر حفاری شده و در نتیجه ۳۱۰ گور کشف شده‌است. طی کاوش‌های به‌عمل آمده توسط باستان شناسان، برخی از مردم شهر سوخته را با لباس و پارچه کفنی دفن می‌کرده‌اند. در تعدادی از قبرها، آثار پارچه در روی بدن اجساد مردگان دیده میشود. پارچه‌ها به سه شکل گوناگون در گورها دیده میشود:
به صورت کفن ،که مرده‌ها را در آن می‌پیچیده‌اند؛
به شکل لباس زیر انداز و رو انداز؛
کف گور فرش شده و مرده را با لباس در آن می‌گذاشتند.
اشیاء سفالی اصلی‌ترین موادی هستند که تقریباً در همه گورها وجود دارند در کنار این دسته از اشیاء، هدایای دیگری ساخته شده از سنگ، چوب، پارچه در قبور دیده میشود
هنر و صنعت
شهر سوخته يكي از شهرهاي صنعتي در ۵ هزار سال پيش در جنوب شرقي ايران بوده كه در كارگاههاي مختلف آن اشياء گوناگوني ساخته مي شده و اين كارگاهها و صادرات و واردات اشياء قيمتي در اين شهر باعث ايجاد طبقه كارگر متخصص شد. با بررسي آثار باقي مانده سنگي مي توان به نتايج گوناگوني رسيد كه حاصل نظام نوين اجتماعي ( شهرنشيني ) بوده كه عبارتند از تجارت و مبادله كالا با سرزمينهايي در فاصله هاي مختلف ، ايجاد تخصص و كارتمام وقت صنعتگران درشهرها كه با جدا سازي كارگاههاي صنعتي از محله هاي ديگر شهر صورت مي گرفته و بالاخره تقسيم بندي اجتماعي افراد بر اساس نوع كاري كه انجام مي دهند. مهره هاي شهر سوخته به شكل هاي مختلف و مواد گوناگوني چون سنگ لاجورد، فيروزه ، عقيق ، كريستال صخره اي، سنگ آهك، مرمر، سنگ صابون ، صدفهاي دريايي ، استخوان فلز ، و در موارد نادري از لاء ساخته شده اند .
به جز سنگ لاجورد و فيروزه ، تقريبا تمام مواد اوليه و خام بكار رفته در شهر سوخته از ارتفاعات سيستان تامين مي شد و عقيق از بستر رودخانه‌ها گرفته مي شد .
دكتر ميشل كازانوا (استاد دانشگاه رن فرانسه و عضو گروه حفاري شهر سوخته) كه محقق سنگهاي قيمتي دوران باستان است مي گويد: «حاصل مقايسه اشياء زينتي فراواني كه تا كنون از مصر ، بحرين ، سوريه ، دانمارك ، شوش، جيرفت و شهر سوخته بدست آمده اين بود كه بسياري از اين اشياء با ارزش که در گورستانهاي سلطنتي ميان رودان (بين النهرين) يافت شده از شهر سوخته و جيرفت و آسياي مركزي به اين منطقه آمده و توسط بزرگان مورد استفاده قرار مي گرفته اما نكته جالب توجه آن است كه ظروف قيمتي بدست آمده از شهر سوخته و جيرفت در گورستانهاي عمومي كشف شده اما در ميان رودان و ديگر شهرها اين ظروف در گورستانها ي سلطنتي و معابديافت شده» وي ياد آور شد: «اين موضوع نشان مي دهد كه توليد اين قبيل اشياء در جيرفت و شهر سوخته رايج بوده و در گورهاي مردم اين شهرها نيز يافت مي شود اما زماني كه اين اشياء به ميان رودان مي رود بسيار باارزش دانسته مي شودو در معابد و اين قبيل مراكز نگهداري مي شوند» و تمام اينها نشان از غنا و رفاه مردمان اين شهرها دارد .
پارچه هاي بدست آمده از شهر سوخته نرم و تازه بنظر مي رسند و برخي از آنها را مي توان مانند دستمالي پيچيده و باز كرد بدون آنكه به شكل آنها خللي وارد شود . پارچه ها، رنگي و داراي دو منشأ گياهي و جانوری هستند و پيدا شدن تعداد قابل توجهي وسايل و ابزار گوناگون بافندگي و ريسندگي چوبي و گلي و سفالي و فلزي نشان دهنده توليد پارچه‌ها در شهر سوخته است .
در مجسمه هاي يافت شده در شهر سوخته پيكر حيوانات و انسان، هم زن و هم مرد ديده مي شود.
پس از سفال، مرمر رايج ترين ماده اي است كه در شهر سوخته براي توليد ظرفهاي مختلف و اشيايي چون مهر ، مدال، مهره هاي سنگي ، دوك نخ ريسي، وزنه هاي بافندگي و پيكركها استفاده شده ، بر اساس شواهد موجود توليد ظروف سنگي در شهر سوخته فعاليتي تخصصی بوده و بر مبناي اطلاعاتي كه از گورستان در دست است مي دانيم كه بسياري از پيشه‌ها و مشاغل در شهر سوخته تخصصي بوده (قبورجداگانه) ،عمده سنگهاي به كار رفته در توليد اشياء مرمري شهر سوخته، از افغانستان به اين منطقه آورده شده .
اشكال چوبي نيز به شكل هاي مختلف در شهر سوخته ديده شده اند : اشياء زينتي ، قالب كفش ، جعبه ها، اشيا و ابزار كار. از نمونه هاي بسيار شايان توجه و جالب، آثار معرق بر روي دو عدد شانه ي سر است كه تا پيش از اين قدمت معرق به دوره صفويه و قاجار بر مي گشت ولي با كشف اين دو شانه ظريف قدمت معرق به هزاره سوم قبل از ميلاد عقب رانده شد.
دانش پزشكي
با شواهد موجود آشكار است كه دانش پزشكي اين منطقه از دانش حال حاضر آن سامان نه تنها كمتر نبوده شايد بيشتر هم بوده.
چشم مصنوعي كشفي بي نظير در كاوش هاي علمي شهر سوخته است كه توجه تمام كارشناسان و باستان شناسان را به خود جلب كرده. اين چشم، چشم چپ يك زن تنومند مدفون در قبر بوده. جنس اين چشم هنوز مشخص نشده اما به نظرمي رسد چشم مزبور از جنس قير طبيعي است كه با نوعي چربي جانوري مخلوط شده ساخته شده است در روي اين چشم مصنوعي ريزترين مويرگ هاي داخل کره چشم توسط مفتول هاي طلايي به قطر كمتر از نيم ميلي متر طراحي شده اند. بررسي‌ها نشان داده که احتمالاً زن صاحب چشم ۲۵ تا ۳۰ ساله بوده و زني دورگه ي سياه و سفيد بوده و قدمت اين چشم به حدود ۲۸۰۰ سال پيش از ميلاد و ۴۸۰۰ سال پيش از اين مي رسد. به غير از اينها به علومي چون شكسته بندي، عمل شگفت انگيز جراحي جمجمه و دندان پزشكي واقف بودند و جراحي مغز دختر ۱۳ ساله از ديگر شگفتي هاي دانش پزشكي این مردمان بوده.
معماري
اين شهر كه به گفته پروفسور كازانوا شهریت اوليه اينجا بوده و بسياري از مسائل شهر نشيني دنيا را مي توان از اين محوطه باستاني پيدا كرد ، بناي عظيمي را در خود جاي داده كه داراي ۶۰ اتاق و فضاي مفيد مي باشد. اين اتاقها و فضاها به دو گروه فضاهاي سرباز يا حياط و فضاهاي بسته يا اتاق تقسيم مي شود. كاوش هاي جديد اتاق هاي بيشتري از اين بناي بزرگ را كشف كرده اما تا اكنون ديوارهاي خارجي اين بنا و محدوده اصلي آن پيدا نشده. ديوارهاي اتاق از خشت است و داراي استحكام زيادي است و داراي قطر زياد بين ۷۵ تا ۱۲۵ سانتي متر بوده خشتها با استفاده از قالب هاي چوبي ساخته شده اند و كناره هاي آن كاملا صاف بوده و اثر انگشت خشت زن كمتر بر روي خشتها مشخص است و شايان ذكر است كه دروازه اصلي ساختمان هنوز پيدا نشده. و تمام اينها نشان از معماري شگفت انگيز آن دارد.
طراحي اولين انيميشن بشريت
پيش از انقلاب اسلامي باستان شناسان ايتاليايي حاضر در شهر سوخته به هنگام كاوش در يك گور ۵ هزار ساله جامي پيدا كردند كه نقش يك بز همراه با تصوير يك درخت روي آن ديده مي شد. در سال ۱۹۸۳ اين اثر در قالب گزارش حفاري گروه ايتاليايي در نشريه اي معرفي شد. سالها بعد دكتر سيد سجادي پس از بررسي اين شيء دريافت كه نقش آن برخلاف ديگر آثار تكراري هدفمند دارد به گونه اي كه حركت بز را به سوي درخت نشان مي دهد. در آن زمان نقاشي هنرمند توانسته در ۵ حركت بزي را طراحي كند كه به سمت درخت حركت مي كند و از برگ آن تغذیه مي كند از اين جام ۱۰ سانتي متري كه روي يك پايه است براي نوشيدن استفاده مي كردند.
در سفالهاي شهر سوخته كه از متمدنترین و پيشرفته ترين تمدن‌های باستاني در ۵ هزار سال پيش است، نقش بز و ماهي بيش از هر نقش ديگری است چون مردم شهر از بز و ماهي بیش از هر موجود ديگري براي ادامه حيات استفاده مي كردندنقش بز متحرك نشان مي دهد كه مردمان شهر سوخته بسيار باهوش، هنرمند و در زمان خود پيشرو بوده اند.
رئيس آسيفاي ايران (انجمن فيلمسازان انيميشن) گفت: اين بز متحرك كه نخستين انيميشن دنيا به شمار مي رود به نماد آسيفاي ايران تبديل شد. اما انتخاب آن به عنوان آرم آسيفاي بين المللي به نظر اعضاي آن بستگي دارد. روانبخش صادقي انيماتوري كه براي نمايش يكي از انيميشن هاي اينترنتي خود در جشنواره زاگرب در كشور كرواسي به اين كشور سفر كرده گفت : يك نسخه از فيلم معرفي بز نقش بسته برجام سفالين شهر سوخته كه توسط آسيفاي ايران ساخته شده را در مجمع عمومي به اعضاي آسيفاي بين المللي تحويل دادم قرار است هر يك از اعضا آن را تماشا كنند سپس نظر انجمن درباره انتخاب اين نقش به عنوان لوگوي آسيفا اعلام شود.
از دلايل ديگر كه ثابت كننده ي هوش بسيار بالاي مردم شهر سوخته است اين است كه آنها اولين مخترعان بازي هايي چون شطرنج و تخته نرد بوده اند و ديگري خط كشي با دقت كمتر از نيم ميلي متر كه نشان از آشنايي آنان با علم رياضي و هندسه دارد.
در مجموع مي توان گفت در ۵ هزار سال پيش، اين شهر از سيستم اداري بسيار پيشرفته، دانش پزشكي و رياضي و معماري و صنعت باور نكردني و سيستم بهداشتي بسيار مترقي از جمله سامانه تخليه فاضلاب، همچنين مردمي بسيار مرفه و غني و بسيار با فرهنگ، همكاري زن و مرد در اداره و پيشرفت جامعه و..... برخوردار بوده و تمام اينها در ۵ هزار سال پيش رخ داده.
ویدیئوی که از عکس‌های شهر سوخته سیستان و بلوچستان با اسکلتهای ۵ متری پیدا شده در آنجا ساخته شده است و طبق معمول به نام اسکلتهای پیدا شده در یونان در یوتیوب منتشر شده است.
مختصری از این اطلاعات را در زیر میتوانید بخوانید.
شهر سوخته،كلان شهري در اوج تمدن، پيشرفت ، دانش ، هنر و صنعت بشمار مي آمده .
شهري باستاني در ۵۶ كيلومتري بين زابل و زاهدان واقع شده كه در زمان خود از مهمترين شهرهاي جهان بشمار مي رفته يعني تقريبا ۵۰۰۰ سال پيش از اين با وسعتي بالغ بر ۱۸۰ هكتار يكي از مظاهر تمدن بوده و نبض تجارت بين الملل بشمار مي رفته است. اطراف اين شهر كهن ۷۰۰ تپه باستاني شناسايي شده كه روزگاري روستاهاي اطراف اين شهر را تشكيل مي داده اند . شهر سوخته ۱۰ تا ۱۲ هزار نفر جمعيت داشته ، شهر سوخته به عنوان «مادرشهر» نيمه شرق فلات ايران و كلان شهري در اوج تمدن، پيشرفت ، دانش ، هنر و صنعت بشمار مي آمده .
كاوشها نشان داده است كه شهر سوخته را بطه فرهنگي بزرگي ميان شرق تا مغرب آسيا داشته و مناطق حاصلخيز از جمله ميان رودان وارد كننده ي مواد اوليه و فناوري از جنوب شرق ايران مانند شهر سوخته و جیرفت و شهداد ( كرمان ) بوده اند . از نام واقعي شهر سوخته اطلاعي در دست نيست و نام جديد آن نامي است كه حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال پيش بر اين محوطه نهاده اند . هنوز هيچ كس از نام اين شهر و دليل از ميان رفتن آن چيزي نمي داند باستان شناسان حدس مي زنند تغيير مسير رودخانه هيرمند سبب متروك شدن اين شهر بوده.
تراكم مواد باستاني در يك متر مربع شهر سوخته نشان دهنده ي وجود بيش از ۴ ميليارد ماده فرهنگي و باستاني از لارو حشرات و دانه هاي گياهي تا مهره هاي سنگي ، اشياء سفالي ، چوبي ، بقاياي انساني و حيواني در ميان خاكهاي اين محوطه است . موقعيت خاص طبيعي شهر سوخته ووجود لايه هاي شوره نمك در سطح شهر به حفاظت نمونه هاي باستاني واشياء آن كمك فراوان كرده .
شهر سوخته داراي ۴ دوره مي باشد :۱- دوره اول ۳۲۰۰ تا ۲۸۰۰ ق . م با وسعت ۱۵ هكتار : دوره آغاز نگارش و پيدا شدن لوحه هاي گلي ۲- دوره ي دوم ۲۸۰۰ تا ۲۴۰۰ ق. م با وسعت ۴۵ هكتار : برابر با آغاز شهر نشينی است ۳- دوره سوم ۲۴۰۰ تا ۲۱۰۰ ق. م با وسعت ۸۰ هكتار :شهر به اوج خود رسیده و دارای حکومت است. ۴- دوره چهارم ۲۱۰۰ تا ۱۸۰۰ ق.م با وسعت ۵ هکتار: كه دوره افول اين محوطه است . شهر سوخته از ۵ بخش شامل: گورستان، منطقه مسكوني، بناهاي يادماني ، صنعتي و بخش مركزي تشكيل شده و اين نشان دهنده سامانه ناحيه بندی وتفكيك حرفه اي و تخصصي در شهر است .
آثار بدست آمده از اين شهر باستاني كه آرزوي هر باستان شناسي در دنياست كه در اين محوطه به كاوش بپردازد ، نشان مي دهد كه اين شهر مهمترين مركز اجتماعي ، سياسي ، اقتصادي و فرهنگي تمام منطقه طي هزاره سوم ق. م بوده است .
فنون و مشاغل و هنرهاي قابل مطالعه در شهر سوخته بر اساس يافته‌ها عبارتند از :
تجارت منطقه اي و فرا منطقه اي ، تاريخ شهر نشيني و شهر سازي ، سير تحول معماري ، سير تحول هنر هاي سنتي ، فلز كاري ، جواهر سازي ، بافندگي ، خراطي و منبت كاري و تاريخ دانش رياضي و ...
پس از اشاره ي كوچكي بر سطح اهميت شهر سوخته ويژگي هاي اين شهر را سعي مي كنيم به اختصار بيان كنيم :
مردم شهر سوخته
دكتر سيد منصور سید سجادي سرپرست هيأت باستان شناسي شهر سوخته مي گويد : بررسي هاي انسان شناسي برروي اسكلتهاي بدست آمده در شهر سوخته نشان مي دهد مسن ترين فرد پيدا شده در شهر سوخته زني ۶۰ ساله بوده است . بررسي‌ها نشان مي دهد كه تراكم سن مردان در حد فاصل ۲۶ تا ۵۳ سال و تراكم سني زنان بين ۲۶ تا ۴۶ سال بوده است . بلند ترين فرد شناسايي شده در شهر سوخته مردي به بلندي بيش از ۱۹۰ سانتيمتر بوده دكتر سيد سجادي در ضمن، مردم اين شهر را ساكنان صلح دوست ناميده وي مي گويد طي كاوشهاي انجام شده ابزار جنگي كه بتوان بر اساس آنها ساكنان شهر سوخته را ساكناني جنگجو دانست يافت نشده و در مجموع هيچگونه آثار خشونت در اين شهر باستاني كشف نشده . در ضمن مردم شهر سوخته بر اساس اشياء گوناگوني كه در گورهاي مردم اين شهر كشف شده مشخص است كه به زندگي پس از مرگ نيز اعتقاد داشته اند.در كاوشهاي باستان شناسي بخش هايي از يك معماري ناهمگون با ساختار گورستان از اين محوطه بدست آمده که نشان مي داد اين محل براي آماده سازي مردگان براي دفن در دل گورستان است. اين يعني ساكنان شهر سوخته در ۵۰۰۰ سال پيش مرده شويخانه داشتند ، آنان ابتدا مردگان خود را شسته و بعد آنها را به خاك مي سپردند .
اداره ي شهر سوخته و نقش زنان در آن
شهر سوخته را در ۵۰۰۰ سال پيش زنان اداره مي كردند ، تحقيقات باستان شناسي نشان داده زنان قوي ترين گروه در جامعه شهر سوخته بوده و ابزار قدرت در دست آنها بوده . دكتر سيد سجادي سرپرست هيأت كاوش شهر سوخته مي گويد : در دنياي باستان ابزارهایي وجود داشته كه از آنها به عنوان ابزارهاي كنترل اقتصادي و اداري ياد مي كنيم (نمونه هاي مهر و موم شده اشياء بدست آمده نيز خود بهترين دليل براي سسيستم كنترل اداري در اين منطقه است) هر فرد يا گروهي در جامعه صاحب چنين ابزارهايي بوده در شمار قوي ترين فرد يا گروه آن جامعه محسوب مي شود كه مهرها يكي از نمونه هاي نيروي اقتصادي جوامع باستان بوده اند .
دارا بودن مهر به معناي نيروي تصميم ديگري بوده و جالب اينكه در شهرسوخته در حفاري هاي گورستان ۹۰ درصد گورهايي كه مهرهاي مهم در آن يافت شده متعلق به زنان شهر سوخته بوده و ۵ درصد متعلق به كودكان و ۵ درصد باقي مانده متعلق به مردان بوده . ایشان اضافه کرده اند: زنان شهر سوخته هميشه آراسته بوده و زندگي مرفهي داشته اند اين مساله بسيار طبيعي به نظر مي رسد كه مردان برخي از ابزار قدرت را به زنان بسپارند زيرا مردان به كار كشاورزي و صنعتگري مشغول بودند و زمينهاي كشاورزي و كوره هاي سفالگري و كارگاههاي جواهر سازي نيز از شهردور بوده لذا طبيعتاً مهرها بايد در دست كساني باشد كه در يك جاي ثابت بوده تا در دسترس همگان قرار داشته باشند تا آنان بتوانند با اين ابزار مشكلات شهر را به سرعت حل كنند ، دكتر سيد سجادي با تاكيد بر وجود يك فرهنگ و تمدن بسيار غني ، پيشرفته و كاملاً انساني در شهر سوخته خاطر نشان ساخت كه زنان و مردان شهر سوخته در كنار هم و هر يك به فراخور امكانات خود سعي داشتند حوزه تمدني خود را به نحو احسن اداره كنند .
جغرافیا و محیط زیست شهر سوخته
بر مبنای یافته‌های باستان شناسان شهر سوخته ۱۵۱ هکتار وسعت دارد و بقایای آن نشان میدهد که این شهر دارای پنج بخش مسکونی واقع در شمال شرقی شهر سوخته، بخش‌های مرکزی، منطقه صنعتی، بناهای یادمانی و گورستان است که به صورت تپه‌های متوالی و چسبیده به هم واقع شده‌اند. هشتاد هکتار شهر سوخته بخش مسکونی بوده‌است.
پژوهش‌ها نشان داده‌است این محوطه بر خلاف اکنون که محیط زیست کاملاً بیابانی دارد و فقط درختان گز در آنجا دیده میشود، در پنج هزار سال قبل از میلاد منطقه‌ای سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع و بسیار مطلوب بوده و درختان بید مجنون، افرا و سپیدار در آنجا فراوان وجود داشته‌است.
در آن دوران نیز این منطقه بسیار گرم بوده، اما آب رودخانه هیرمند و شاخه‌هایش به خوبی زمین‌های کشاورزی شهر سوخته را سیراب می‌کرده‌است.
دریاچه هامون در ۳۲۰۰ قبل از میلاد دریاچه‌ای بزرگ و پرآب بوده و رودها و شاخه‌های قوی از آن منشعب میشده و در اطراف آن نیزارهای وسیعی وجود داشته‌است. در بررسی‌های منطقه‌ای در اطراف شهر سوخته بستر رودخانه‌های گوناگون و آبراه‌هایی پیدا شده که به مزارع کشاورزی شهر سوخته آب می‌رسانده‌اند. در نخستین فصل کاوش در شهر سوخته کوچه‌ها و خانه‌های منظم، لوله کشی آب و فاضلاب با لوله‌های سفالی پیدا شد که نشان دهنده وجود برنامه‌ریزی شهری در این شهر است.
منطقه گورستان
از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۳ تعداد ۱۴ گمانه به مساحت تقریبی ۲۳۰۰ متر مربع در گورستان شهر حفاری شده و در نتیجه ۳۱۰ گور کشف شده‌است. طی کاوش‌های به‌عمل آمده توسط باستان شناسان، برخی از مردم شهر سوخته را با لباس و پارچه کفنی دفن می‌کرده‌اند. در تعدادی از قبرها، آثار پارچه در روی بدن اجساد مردگان دیده میشود. پارچه‌ها به سه شکل گوناگون در گورها دیده میشود:
به صورت کفن ،که مرده‌ها را در آن می‌پیچیده‌اند؛
به شکل لباس زیر انداز و رو انداز؛
کف گور فرش شده و مرده را با لباس در آن می‌گذاشتند.
اشیاء سفالی اصلی‌ترین موادی هستند که تقریباً در همه گورها وجود دارند در کنار این دسته از اشیاء، هدایای دیگری ساخته شده از سنگ، چوب، پارچه در قبور دیده میشود
هنر و صنعت
شهر سوخته يكي از شهرهاي صنعتي در ۵ هزار سال پيش در جنوب شرقي ايران بوده كه در كارگاههاي مختلف آن اشياء گوناگوني ساخته مي شده و اين كارگاهها و صادرات و واردات اشياء قيمتي در اين شهر باعث ايجاد طبقه كارگر متخصص شد. با بررسي آثار باقي مانده سنگي مي توان به نتايج گوناگوني رسيد كه حاصل نظام نوين اجتماعي ( شهرنشيني ) بوده كه عبارتند از تجارت و مبادله كالا با سرزمينهايي در فاصله هاي مختلف ، ايجاد تخصص و كارتمام وقت صنعتگران درشهرها كه با جدا سازي كارگاههاي صنعتي از محله هاي ديگر شهر صورت مي گرفته و بالاخره تقسيم بندي اجتماعي افراد بر اساس نوع كاري كه انجام مي دهند. مهره هاي شهر سوخته به شكل هاي مختلف و مواد گوناگوني چون سنگ لاجورد، فيروزه ، عقيق ، كريستال صخره اي، سنگ آهك، مرمر، سنگ صابون ، صدفهاي دريايي ، استخوان فلز ، و در موارد نادري از لاء ساخته شده اند .
به جز سنگ لاجورد و فيروزه ، تقريبا تمام مواد اوليه و خام بكار رفته در شهر سوخته از ارتفاعات سيستان تامين مي شد و عقيق از بستر رودخانه‌ها گرفته مي شد .
دكتر ميشل كازانوا (استاد دانشگاه رن فرانسه و عضو گروه حفاري شهر سوخته) كه محقق سنگهاي قيمتي دوران باستان است مي گويد: «حاصل مقايسه اشياء زينتي فراواني كه تا كنون از مصر ، بحرين ، سوريه ، دانمارك ، شوش، جيرفت و شهر سوخته بدست آمده اين بود كه بسياري از اين اشياء با ارزش که در گورستانهاي سلطنتي ميان رودان (بين النهرين) يافت شده از شهر سوخته و جيرفت و آسياي مركزي به اين منطقه آمده و توسط بزرگان مورد استفاده قرار مي گرفته اما نكته جالب توجه آن است كه ظروف قيمتي بدست آمده از شهر سوخته و جيرفت در گورستانهاي عمومي كشف شده اما در ميان رودان و ديگر شهرها اين ظروف در گورستانها ي سلطنتي و معابديافت شده» وي ياد آور شد: «اين موضوع نشان مي دهد كه توليد اين قبيل اشياء در جيرفت و شهر سوخته رايج بوده و در گورهاي مردم اين شهرها نيز يافت مي شود اما زماني كه اين اشياء به ميان رودان مي رود بسيار باارزش دانسته مي شودو در معابد و اين قبيل مراكز نگهداري مي شوند» و تمام اينها نشان از غنا و رفاه مردمان اين شهرها دارد .
پارچه هاي بدست آمده از شهر سوخته نرم و تازه بنظر مي رسند و برخي از آنها را مي توان مانند دستمالي پيچيده و باز كرد بدون آنكه به شكل آنها خللي وارد شود . پارچه ها، رنگي و داراي دو منشأ گياهي و جانوری هستند و پيدا شدن تعداد قابل توجهي وسايل و ابزار گوناگون بافندگي و ريسندگي چوبي و گلي و سفالي و فلزي نشان دهنده توليد پارچه‌ها در شهر سوخته است .
در مجسمه هاي يافت شده در شهر سوخته پيكر حيوانات و انسان، هم زن و هم مرد ديده مي شود.
پس از سفال، مرمر رايج ترين ماده اي است كه در شهر سوخته براي توليد ظرفهاي مختلف و اشيايي چون مهر ، مدال، مهره هاي سنگي ، دوك نخ ريسي، وزنه هاي بافندگي و پيكركها استفاده شده ، بر اساس شواهد موجود توليد ظروف سنگي در شهر سوخته فعاليتي تخصصی بوده و بر مبناي اطلاعاتي كه از گورستان در دست است مي دانيم كه بسياري از پيشه‌ها و مشاغل در شهر سوخته تخصصي بوده (قبورجداگانه) ،عمده سنگهاي به كار رفته در توليد اشياء مرمري شهر سوخته، از افغانستان به اين منطقه آورده شده .
اشكال چوبي نيز به شكل هاي مختلف در شهر سوخته ديده شده اند : اشياء زينتي ، قالب كفش ، جعبه ها، اشيا و ابزار كار. از نمونه هاي بسيار شايان توجه و جالب، آثار معرق بر روي دو عدد شانه ي سر است كه تا پيش از اين قدمت معرق به دوره صفويه و قاجار بر مي گشت ولي با كشف اين دو شانه ظريف قدمت معرق به هزاره سوم قبل از ميلاد عقب رانده شد.
دانش پزشكي
با شواهد موجود آشكار است كه دانش پزشكي اين منطقه از دانش حال حاضر آن سامان نه تنها كمتر نبوده شايد بيشتر هم بوده.
چشم مصنوعي كشفي بي نظير در كاوش هاي علمي شهر سوخته است كه توجه تمام كارشناسان و باستان شناسان را به خود جلب كرده. اين چشم، چشم چپ يك زن تنومند مدفون در قبر بوده. جنس اين چشم هنوز مشخص نشده اما به نظرمي رسد چشم مزبور از جنس قير طبيعي است كه با نوعي چربي جانوري مخلوط شده ساخته شده است در روي اين چشم مصنوعي ريزترين مويرگ هاي داخل کره چشم توسط مفتول هاي طلايي به قطر كمتر از نيم ميلي متر طراحي شده اند. بررسي‌ها نشان داده که احتمالاً زن صاحب چشم ۲۵ تا ۳۰ ساله بوده و زني دورگه ي سياه و سفيد بوده و قدمت اين چشم به حدود ۲۸۰۰ سال پيش از ميلاد و ۴۸۰۰ سال پيش از اين مي رسد. به غير از اينها به علومي چون شكسته بندي، عمل شگفت انگيز جراحي جمجمه و دندان پزشكي واقف بودند و جراحي مغز دختر ۱۳ ساله از ديگر شگفتي هاي دانش پزشكي این مردمان بوده.
معماري
اين شهر كه به گفته پروفسور كازانوا شهریت اوليه اينجا بوده و بسياري از مسائل شهر نشيني دنيا را مي توان از اين محوطه باستاني پيدا كرد ، بناي عظيمي را در خود جاي داده كه داراي ۶۰ اتاق و فضاي مفيد مي باشد. اين اتاقها و فضاها به دو گروه فضاهاي سرباز يا حياط و فضاهاي بسته يا اتاق تقسيم مي شود. كاوش هاي جديد اتاق هاي بيشتري از اين بناي بزرگ را كشف كرده اما تا اكنون ديوارهاي خارجي اين بنا و محدوده اصلي آن پيدا نشده. ديوارهاي اتاق از خشت است و داراي استحكام زيادي است و داراي قطر زياد بين ۷۵ تا ۱۲۵ سانتي متر بوده خشتها با استفاده از قالب هاي چوبي ساخته شده اند و كناره هاي آن كاملا صاف بوده و اثر انگشت خشت زن كمتر بر روي خشتها مشخص است و شايان ذكر است كه دروازه اصلي ساختمان هنوز پيدا نشده. و تمام اينها نشان از معماري شگفت انگيز آن دارد.
طراحي اولين انيميشن بشريت
پيش از انقلاب اسلامي باستان شناسان ايتاليايي حاضر در شهر سوخته به هنگام كاوش در يك گور ۵ هزار ساله جامي پيدا كردند كه نقش يك بز همراه با تصوير يك درخت روي آن ديده مي شد. در سال ۱۹۸۳ اين اثر در قالب گزارش حفاري گروه ايتاليايي در نشريه اي معرفي شد. سالها بعد دكتر سيد سجادي پس از بررسي اين شيء دريافت كه نقش آن برخلاف ديگر آثار تكراري هدفمند دارد به گونه اي كه حركت بز را به سوي درخت نشان مي دهد. در آن زمان نقاشي هنرمند توانسته در ۵ حركت بزي را طراحي كند كه به سمت درخت حركت مي كند و از برگ آن تغذیه مي كند از اين جام ۱۰ سانتي متري كه روي يك پايه است براي نوشيدن استفاده مي كردند.
در سفالهاي شهر سوخته كه از متمدنترین و پيشرفته ترين تمدن‌های باستاني در ۵ هزار سال پيش است، نقش بز و ماهي بيش از هر نقش ديگری است چون مردم شهر از بز و ماهي بیش از هر موجود ديگري براي ادامه حيات استفاده مي كردندنقش بز متحرك نشان مي دهد كه مردمان شهر سوخته بسيار باهوش، هنرمند و در زمان خود پيشرو بوده اند.
رئيس آسيفاي ايران (انجمن فيلمسازان انيميشن) گفت: اين بز متحرك كه نخستين انيميشن دنيا به شمار مي رود به نماد آسيفاي ايران تبديل شد. اما انتخاب آن به عنوان آرم آسيفاي بين المللي به نظر اعضاي آن بستگي دارد. روانبخش صادقي انيماتوري كه براي نمايش يكي از انيميشن هاي اينترنتي خود در جشنواره زاگرب در كشور كرواسي به اين كشور سفر كرده گفت : يك نسخه از فيلم معرفي بز نقش بسته برجام سفالين شهر سوخته كه توسط آسيفاي ايران ساخته شده را در مجمع عمومي به اعضاي آسيفاي بين المللي تحويل دادم قرار است هر يك از اعضا آن را تماشا كنند سپس نظر انجمن درباره انتخاب اين نقش به عنوان لوگوي آسيفا اعلام شود.
از دلايل ديگر كه ثابت كننده ي هوش بسيار بالاي مردم شهر سوخته است اين است كه آنها اولين مخترعان بازي هايي چون شطرنج و تخته نرد بوده اند و ديگري خط كشي با دقت كمتر از نيم ميلي متر كه نشان از آشنايي آنان با علم رياضي و هندسه دارد.
در مجموع مي توان گفت در ۵ هزار سال پيش، اين شهر از سيستم اداري بسيار پيشرفته، دانش پزشكي و رياضي و معماري و صنعت باور نكردني و سيستم بهداشتي بسيار مترقي از جمله سامانه تخليه فاضلاب، همچنين مردمي بسيار مرفه و غني و بسيار با فرهنگ، همكاري زن و مرد در اداره و پيشرفت جامعه و..... برخوردار بوده و تمام اينها در ۵ هزار سال پيش رخ داده.
