۱۲.۳.۹۲

آتشکده آتور گشسب در آذربایجان یکی‌ از مهمترين آثار تاریخی‌ ایران


مجموعه آثار باستاني آتور گشسب (تخت سليمان) در ۴۲ كيلومتري شمال شرقي شهرستان تكاب در استان آذربايجان غربي قرار دارد. آثار باستاني اين مجموعه و درياچه جوشان آن، روي صفحهاي سنگي و طبيعي قرار گرفته كه از رسوبات آب درياچه به وجود آمده است. قدمت اين منطقه از لحاظ سكونتگاه انساني به ۳ هزار سال پيش باز مي گردد؛ و يكي از مهمترين آثار تاريخي كشور است كه به عنوان چهارمین اثر ایران در ميراث جهاني یونسکو به ثبت رسیده است.
اين مجموعه چه به لحاظ وجود آثار باستان شناختي و چه به لحاظ ارتباط با مدارك مكتوب تاريخي و اسطورهاي در شمال و غرب ايران كاملا منحصر به فرد است. هم اينك در اين مجموعه آثاري از اوايل دوره ساساني تا دوره ايلخانان مغول شناسايي شده، ليكن تاريخ نظري اين مجموعه به دوره هخامنشي و اشكاني مي رسد.







بخش طبيعي مجموعه تخت سليمان متشكل از يك كوه آهكي است كه در قله آن، چشمه بسيار بزرگي (با درياچه اي به قطر حدود ۱۰۰ متر) وجود دارد. اين كوه در طول هزاران سال در اثر رسوبات آهكي موجود در آب چشمه فوق شكل گرفته است. هم اينك در اطراف كوه تخت سليمان چندين تپه كوچك از اين نوع، در اطراف چشمه هاي آهكي در حال شكل گيري است. كوه بلند زندان سليمان نيز يكي از همين كوه هاي رسوبي است كه در پنج كيلومتري تخت سليمان هزاران سال پيش شكل گرفته است (البته در حال حاضر چشمه به وجود آورنده اين كوه و درياچه آن خشك شده). بنابراين روند شكل گيري كوه هاي رسوبي در منطقه تخت سليمان امري طبيعي و مربوط به شكل خاص زمين و نوع املاح موجود در آب چشمه هاي منطقه است. 



چشمه تخت سليمان هزاران سال پيش شروع به جوشيدن كرده و به تدريج بر اثر لعاب حاصل از ترکیبات موجود در آب، لبه بيروني چشمه رسوب بسته و بالا آمده است. اين روند هزاران سال ادامه يافته و باعث شده كه آب چشمه گلداني در پيرامون خود بسازد به نحوي كه هم اينك ارتفاع تپه حاصل از روند فوق و همچنين عمق درياچه ناشي از جوشش آب چشمه به حدود ۶۲ متر مي رسد. با توجه به اين كه ارتفاع رسوب دور درياچه از دوره ساساني تاكنون، يعني در طول ۱۴۰۰ سال گذشته حدود ۱۲ متر افزايش يافته، مي توان گفت: به ارتفاع گلدان درياچه تقريبا در هر سال کمی کمتر از ۹ ميليمتر افزوده شده است.





ين واقعيت كه ارتفاع مجموعه تخت سليمان از خط القعر محيطي كه در آن قرار دارد ۶۲متر يعني برابر عمق درياچه است، ثابت مي كند كه كف درياچه به وسيله املاح آهكي رسوب گذاري نشده و در طول سال هاي شكل گيري آن ثابت بوده است. بنابراين در صورتي كه اشيايي در طول تاريخ به داخل درياچه پرت شده باشد، در داخل گل و لاي كف درياچه مدفون نشده و از طريق غواصي قابل كشف هستند. لبه بالايي درياچه، داراي پيشرفتگي نازكي در داخل آب است، اما باقي ديواره درياچه كاملا عمودي است. از اين بابت مشخص است كه در ادوار مختلف، لبه اضافي درياچه به تدريج شكل گرفته، بزرگ و بزرگتر شده و به همين دليل شكسته و به داخل درياچه افتاده است. بنابراين عمق ناحيه داخلي درياچه همان ۶۲متر اوليه باقي مانده، ليكن نواحي حاشيه اي كف آن شيب پيدا كرده است. ارتفاع اين شيب بين ۴۶ تا ۴۹ متر است. از ديگر سو اگر بديهي بدانيم كه ريختن اشياء تاريخي در داخل درياچه از ساحل آن رخ داده باشد، اين اشياء مي بايست در حاشيه محيط دايره كف درياچه افتاده باشند. بنابراين به نظر مي رسد كه كشف، منوط به لايروبي بخش حاشيه اي كف درياچه و برداشت مثلثي از خاك به ارتفاع حدود ده الي پانزده متر است. اين لايروبي مي بايست تا عمق ۶۲متري ادامه يابد؛ به شكلي كه كف حاشيه درياچه همسطح مناطق مركزي آن شود.





اولين گزارش مربوط به انداختن اشياء قيمتي در درياچه، به دوران كورش كبير پادشاه هخامنشي باز مي گردد. طبق اين گزارش در سال ۵۴۷ قبل از میلاد، كورش پس از اينكه بر كروسوس پادشاه ليديه پيروز شد، شاه شكست خورده را به ايران آورد و در مكاني بهنام "بارن"، نزديك همدان اقامت داد و خزانه اشياء قيمتي او را به عنوان نذر در آب درياچه مقدس انداخت.
كروسوس، پادشاه ليدي، در تاريخ جهان به ثروتمند بودن معروف است. او اولين پادشاهي است كه به ضرب سكه پرداخت. ثروت او به اندازه اي بود كه هنوز هم اروپاييان اشخاص بسيار پولدار را به كروسوس تشبيه مي كنند. بنابراين اين درصورتي كه افسانه نذر كورش كبير واقعيت داشته باشد، با توجه به اينكه در هيچ دوره اي از تاريخ امكان دسترسي به عمق اين درياچه وجود نداشته، مي توان اميدوار بود كه اين گنج پيدا شود.
در دوره اشكاني نيز چندين گزارش از جنگ هاي بين امپراتوري روم و پادشاهي اشكاني گزارش شده است. بر طبق يكي از اين گزارشات، داستان تاريخي "كلئوپاترا" و "آنتوني" که در تاريخ روم، مصر و جهان معروف است. سردار رومي "آنتونيو"، در سال ۳۶ قبل از ميلاد به محاصره قلعه "گنزك" پرداخت. در جريان اين محاصرات نگهبانان آتشكده مقدس هر زمان كه احساس مي كردند امكان سقوط قلعه وجود دارد، اشياء قيمتي موجود در آتشكده و معبد ناهيد را به داخل درياچه مي انداختند. 



در دوره ساساني نيز دست كم، يك بار قلعه تخت سليمان به وسيله نيروهاي روم شرقي به اشغال درآمده است. بر طبق اين گزارش در جريان جنگ هاي خسروپرويز با "هراكليوس"، پادشاه روم، اين قلعه به تصرف نيروهاي رومي درمي آيد (۶۲۴ميلادي). گمان مي رود كه موبدان آتشكده پيش از تصرف قلعه به وسيله نيروهاي متخاصم، نذورات و گنج هاي موجود در آن را به داخل آب انداخته باشند. در اين صورت مقادير زيادي اشياء قيمتي دوره ساساني نيز در كف درياچه قابل اكتشاف است.
در جريان جنگ هاي صدر اسلام و تصرف ايران به وسيله اعراب نيز، قلعه به محاصره نيروهاي خليفه دوم درمي آيد. بعيد نيست كه در این زمان هم گنج‌ها هایی نيز به قعر درياچه ريخته شده باشند. از نگاه موبدان زرتشتي اين درياچه متعلق به ناهيد (آناهیتا) الهه آبها؛ بوده، بنابراين ريختن اشياء نذري به داخل آن اصولا به منظور حفظ اين اشياء به وسيله صاحب آن تلقي مي شده و جايز و مباح بوده است.
در دوره ساساني بويژه در زمان خسرو انوشيروان (۵۷۹-۵۳۱ ميلادي) و خسرو پرويز، توجه خاصي به عمران و آباداني اين محوطه معطوف گردیده، و به عنوان يكي از معابد بسيار با اهميت تلقي شده است. آتشكده آذر گشنسب در متون قديم داراي اسامي متعددي است از جمله به زبان پهلوي؛ گنزك (گنزک) يا گنجه ناميده مي شده، روميان آنرا گزكا (گزکا) و اعراب شيز (شیز) مي گفته اند. در زمان ايلخانان نیز به آن "ستوريق" گفته شده است.
"تخت سليمان" از اسامي متاخر مجموعه مي باشد كه عامه مردم به علت عدم اطلاع از عملكرد اصلي و زمان ساخت آن، با توجه به احاديث و روايت مذهبي در مورد اقتدار حضرت سليمان، اين امكان را بدان منسوب داشته و به همين جهت محل ياد شده حالت مقدس پيدا کرده و مردم خود را موظف به حفاظت و مراقبت از اين محل مي دانستند.


بعد از زوال حكومت ساساني و پذيرش دين اسلام توسط ايرانيان، اين مجموعه عظيم كه در جنگ هاي ايران و روم در زمان خسرو پرويز به شدت آسيب ديده بود، ديگر رمق تجديد حيات نيافت، اما تا قرن ۴ ه. ق. تعداد اندكي از معتقدان آئين زرتشت در اين محل اسكان داشته و آتشكده نيز در مقياس كوچكتري مورد استفاده بوده، در زمان حكومت آباقاخان مغول با انجام تعميرات وسيع و چشمگير و احداث بناهاي جديد، از اين مكان مدتي به عنوان پايتخت تابستاني و تفرجگاه استفاده مي شود. بعدها محل مذكور توسط عامه مردم به صورت شهركي كم اهميت با مشاغل متنوع تا قرن ۱۱ ه. ق. ادامه حيات مي دهد.
اگرچه گزارش هايي دال بر استفاده از اين قلعه در دوره خلفاي عباسي در دست است، ليكن تخت سليمان در اين زمان از اهميت زيادي برخوردار نبوده. بعدها در دوره پادشاهي ايلخانان مغول در زمان "باقاخان"، دومين پادشاه اين سلسله و برادرزاده هلاكوخان (۶۸۰تا ۶۶۳ ه. ق.)، قصر و عمارتي در كنار اين درياچه بنا گرديد. خوشبختانه امراي مغول آثار ساساني را تخريب نكردند و ساختمان هاي خود را در كنار و يا بر روي اين آثار بنا نمودند. از همين رو در حال حاضر بخشي از آثار دوره ساساني در زير آثار دوره ايلخاني مدفون است.


با توجه به مجموعه موارد فوق بي ترديد كاوش در درياچه تخت سليمان بسيار بااهميت است و مي بايست به عنوان يك اقدام ملي در دستور كار سازمان هاي مربوط و به خصوص ميراث فرهنگي قرار گيرد. در بيان ارزش سرمايه گذاري در حفريات تخت سليمان همين بس كه اولين سرمايه گذاري انجام شده در اين مورد به وسيله بانك ((بورگهارت و بروكلشن – بورقرد برکلسچن)) دورتموند آلمان انجام شده و كاملا جنبه اقتصادي داشته است. در حال حاضر مهم ترين مشكلي كه در جهت انجام اين مهم وجود دارد عمق زياد درياچه است كه غواصي در آن را غيرممكن مي كند. در تلاش هايي كه به وسيله هيات هاي كاوش اروپايي انجام شد هيچ غواصي نتوانست در عمق بيش از ۳۲متر غور كند و غواصي در عمق ۶۲متري درياچه عملا غيرممكن مي نمايد. چرا كه فشار آب داخل آن بسيار زياد و همچنين آب داراي املاح غليظ و سنگين است.

 طبق برآورد انجام شده در هر ثانيه حدود ۱۰۰ ليتر آب از چشمه كف درياچه فوران مي كند (راهنماي تختسليمان، ص.۱۲).  پيش از اين هيات كاوش آلماني از دوربين تلويزيوني و همچنين چنگك براي درآوردن اشياء باستاني از زير آب درياچه استفاده كرده اند، اما در گزارش هيات درباره موفقيت يا عدم موفقيت اين كار حرفي زده نشده است. چه بسا كه نخواسته اند ايرانيان از نتيجه كاوش كف درياچه باخبر شوند.
خلاصه اينكه مجموعه تاريخي تخت سليمان از نظر وجود آثار باستاني با دارابودن آثار چندين دوره تمدني كاملا غني است و از نظر اسطوره شناسي نيز سرشار از مطالب جذابي است كه نظر هر صاحبذوقي را به خود جلب مي كند. تاريخ اين مجموعه نيز با تاريخ ايرانيان، ايتاليايي ها، يهود، مسيحيان ارتباط تنگاتنگي دارد.
برای دیدن این اثر تاریخی می توان از دو مسیر مختلف استفاده کرد. مسیر زنجان و مسیر تکاب. در صورتی که تنها قصد دیدن این اثر را دارید بهتر است از مسیر تکاب استفاده کنید. جاده‌های مناسب و هموارتر آن کمک زیادی به آسایش شما می کند. مخصوصا اگر ماشین شخصی نداشته باشید، مسیر تکاب قطعا برای شما ارزانتر خواهد بود. تا تکاب می توان با اتوبوس طی طریق کرد و بعد از آن مسیر کوتاه ۴۲ کیلومتری باقی مانده را می توان با کرایه اتومبیل طی کرد. علاوه بر این؛ مسیر زنجان-دَندی‌تخت سلیمان، مسیری کوهستانی و پر فراز و نشیب (البته آسفالت) است و ممکن است کمی خسته کننده باشد. تخت سلیمان در منطقه‌ای کوهستانی و به طبع، سردسیر قرار گرفته و با شروع فصل پاییز سرمای زیادی بر این منطقه حاکم می شود و ممکن است لذت دیدن عجایب منطقه را کمتر کند.


آتشکده آتور گشسب، به معنی آتش جهنده. این آتشکده در آذربایجان قرار داشته و در قرن‌های پیش از فتح اعراب مهمترین مرکز مذهبی شاهنشاهی ایران بود.
در زمان ساسانیان ایرانیان سه آتشگاه بزرگ و برجسته داشتند. نام آتش‌هایی که در این آتشگاه‌ها نگهداری می‌شد:


- یکی بُرزین مهر به معنای آتش عشق والا و ویژه برزیگران بود که در نزدیکی نیشابور خراسان جای داشت.

- دومی فَربغ بود به معنای آتش فرّ ایزدی که در کاریان فارس و ویژه موبدان و بلندپایگان بود.

- سومی آتور گشسب به معنای آتش اسب نر است. آتشکده آتور گشسب در تکاب آذربایجان قرار داشت. آتشکده آتور گشسب ویژه ارتشیان بود و در شهر و محلی بنام شیز یا گَنجَک بر روی کوه اَسنَوند قرار داشت.

این آتشکده بواسطهٔ پیوستن دو آتش به یکدیگر مبدّل آتشکدهٔ بزرگ «شاهی» گشت. پادشاهان ساسانی چنان ارزشی برای این آتشکده قائل بودند که هر یک از شاهان پس از به تخت نشستن، به زیارت آن می‌شتافتند، و پس از پیروزی در جنگ، سهمی از غنائم جنگی را به گنجینهٔ آن تقدیم می‌کردند.

این آتشکده در سال ۶۲۴ میلادی توسط هراکلیوس به آتش کشیده و ویران گردید، اما بعدها تعمیر و یا از نو ساخته شد. آتشکده آذرگشسپ در زمان ابودلف، ۹۲۵ میلادی هنوز بر پا بوده است.

۴۵ کیلومتر كه از تکاب به سمت شمال شرق حرکت کنی ، محوطه‌ای تاریخی خودنمائی می کند که یادگاری است از عصر ساسانی است . آتور گشسب که یکی از سه آتشکده معروف ساسانی را درخود جای داده و محل تاجگذاری پادشاهان این سلسله بوده احتمالا در دوران پیروز ، پدر بزرگ انوشیروان بنا شده است . هر چند کاوش‌های باستانشناختی در محوطه آتور گشسب آثاری به جای مانده از دوران هخامنشی را نیز نشان داده است اما شهرت این محوطه بیشتر مدیون بناهای دوران ساسانی است : آتشکده آتور گشسب ، معبد آناهیتا ، موزه هدایا ، کوه زندان و دژ بلقیس . بقایای تنها کاخ به جای مانده از دوره ایلخانی امتیاز دیگری برای این مجموعه تاریخی است . مسافر آتور گشسب علاوه بر مشاهده بناهای تاریخی در مقابل ایوان خسرو دریاچه‌ای را می بیند که همچون طاووس رنگ به رنگ می شود و بیننده را خیره می کند . دریاچه آتور گشسب در عمیق‌ترین نقطه ۱۱۲ متر عمق دارد و چشمه‌ای جوشان در بستر ، آبی ۴۰ درجه را به آن می بخشد که در سطح حرارتش نصف می شود . مجموعه آتور گشسب و منظر فرهنگی آن نخستین اثر ایرانی است که در سال ۱۳۸۲ به فهرست میراث جهانی یونسکو افزوده شد . آتور گشسب نام محوطه تاریخی بزرگی در نزدیکی تَکاب و روستای نصرت‌آباد در استان آذربایجان غربی در کشور ایران است. 


مجموعه بناهای تاریخی در آتور گشسب در اطراف دریاچه‌‌ای طبیعی ساخته شده است . آب این دریاچه که از عمق ۱۱۶ متری از درون زمین به سطح می ‌آید و به زمین‌‌های اطراف می ‌ریزد دارای املاح زیادی است که آن را برای آشامیدن و کشاورزی نامناسب کرده است . رسوب ‌های حاصل از این املاح در طی قرن‌‌ها لبه دریاچه را شکل داده و متغیر کرده است . آثار بناهای دوره‌‌های اشکانیان و ساسانی در این محل یافت شده است . مهم‌‌ترین آثار بجا مانده آن آتشکده و تالار‌های دوره ساسانی است . برخی آثار ساسانی دیگر نیز در کوه بلقیس و زندان سلیمان در نزدیکی آتور گشسب ساخته شده است .

تاریخچه دریاچه و ویرانه‌های آتور گشسب:

در زمان ساسانیان ایرانیان سه آتشگاه بزرگ و برجسته داشتند . نام آتش ‌هایی که در این آتشگاه‌‌ها نگهداری می‌‌شد یکی بُرزین مهر به معنای آتش عشق والا و ویژه برزیگران بود که در نزدیکی نیشابور خراسان جای داشت . دیگری فَربغ بود به معنای آتش فرّ ایزدی که در کاریان فارس و ویژه موبدان و بلندپایگان بود و سومی گُشَسب که در تکاب آذربایجان قرار داشت . آتشگاه آتور گشسب ویژه ارتشیان بود و در شهر و محلی بنام شیز یا گَنجَک بر روی کوه اَسنَوند قرار داشت . آتور گشسب به معنای آتش اسب نر است.

در دوران پادشاهی ساسانیان و در زمان خسرو اول انوشیروان (۵۷۸-۵۳۱م) نسبت به آبادانی آن کوشش ویژه‌ای به عمل آمد ، در این جایگاه مراسم نیایش‌های آیینی ، برگزاری جشن‌ها و امور تشریفات پادشاهی انجام می گرفت . این آتشکده ، در زمان خود بسیار مورد توجه بوده است و آتش جاویدان آن به مدت ۷ قرن به عنوان نماد اقتدار آئین زرتشت و عامل وحدت سیاسی و اجتماعی حکومت ساسانی نقش به سزا داشته است و از آن به عنوان ثروتمند‌ترین نیایشگاه زمان خود یاد شده است . در کتاب هفتم دینکرد در بند ۳۹ سازنده آن ، کیخسرو پسر سیاوخش شناخته شده است که فر ایزدی به او رسیده بود . 
بر پایهٔ افسانه‌های ایرانی این آتشگاه بدین علت این طور نامیده شده است که کیخسرو بهنگام گشودن بهمن دژ در نیمروز با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند روبرو شد . آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ ، به پاس این یاوری اهورایی ، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر (گشسب یا گشنسب) نامیده شد . این محل هم اکنون نام تخت سلیمان نام دارد .(هنگامی که اعراب به ایران تاختند ، مردم تیزهوش شهر شیز ، این مجموعه را به حضرت سلیمان نسبت دادند تا از ویرانی بیشتر این جایگاه مقدس توسط اعراب جلوگیری کنند و نام تخت سلیمان را بر آن نهادند)

کاوشگاه باستانی شیز از سوی یونسکو به عنوان میراث جهانی شناخته شده است و طرح‌های بزرگی برای بازسازی و کاوش در آن در دست اجرا است . قله ۳۲۰۰ متری بلقیس در آنجا قرار دارد . این ناحیه همان شهر مشهوری است که بنا به نوشته‌های کهن ، زادگاه زرتشت است و در نوشته‌های پهلوی به نام « گنجک » خوانده شده ؛

گیتا نویسان عرب آن را « شیز » گفته اند ، گذشته نگاران رومی و یونانی « گزکا » نوشته اند و امروزه تمام این آثار را تخت سلیمان می نامند .

آب دریاچه ی سحرآمیز و زیبای آتور گشسب در تمام فصول سال یکسان است و انسان نمی تواند به عمق آن دست پیدا کند و در هر ثانیه ۱۰۰ لیتر آب از آن خارج می شود . در ازای آن ۱۲۰ متر و پهنای آن ۸۰ متر می باشد . در باره این دریاچه گفته می شود که قرار است دختری پانزده ساله در آن شنا كند و از نطفه زرتشت كه سال هاست در آن دریاچه نگهداری می‌‌شود ، باردار شود تا منجی بشر دین زرتشت ( سوشیانت ) پا به پهنه گیتی بگذارد و جهان را رهایی بخشد . آتشکده آتور گشسب ، جایگاه آشتی آب و آتش ، یکی از سه آتشکده مهم زرتشتیان است ، چنانکه نام این آتشکده ۶۱ بار در شاهنامه آمده است . آن را آتش سلحشوران یا آتش شهریاری خوانده اند و نیز گفته می شود که این آتشکده به همه آتشگاه‌های گبران از خاور تا باختر آتش میرسانده است .


آتشکده آتور گشسب جایگاه آتش جاویدان آتشکده آتور گشسب ساخت این سازه به بیش از ۳۰۰۰ سال پیش باز می گردد و در دوره‌های هخامنشیان ، اشکانیان و ساسانیان دارای ارزش و شکوه ویژه‌ای بوده است .

از قرن ۱۱ ه ق این مکان متروکه می شود و گذر زمان بر روی چهره خسته ی این مکان سحر انگیز خروارها خاک می نشاند . جاذبه‌های طبیعی این دره سرسبز در نوع خود در دنیا بی‌نظیر هستند . در ۳ کیلومتری غرب آتور گشسب ، کوه مخروطی میان تهی وجود دارد که هزاران سال پیش ، بر اثر وقوع آتش فشان به وجود آمده است . اهالی محل این کوه زیبا را زندان سلیمان یا زندان دیو می شناسند و معتقدند که حضرت سلیمان دیوهایی را از فرمانش سرپیچی می کردند در این کوه زندانی می کرده است . این نام نیز به افسانه و با توجه به نسبت دادن محل به حضرت سلیمان بر این کوه گذارده شده است . کوه زندان سلیمان ارتفاع این کوه از زمین مجاور خود ۹۷ تا ۱۰۷ متر می باشد و بر فراز آن گودی عمیقی در حدو ۸۰ متر دیده می شود که قطر دهانه آن به طور تقریب ۶۵ متر است . شایان ذکر است که این کوه نیز در زمان مانایی‌ها (۸۳۰ تا ۶۶۰ ق .م) به عنوان نیایشگاه بوده است . در اطراف کوه زندان دیو چشمه‌های آب گرم گوگردی متعددی دیده می شود که دارای خاصیت درمانی متعددی می باشد .

در فاصله ۲۰ کیلومتری آتور گشسب یک دریاچه ی سحرآمیز دیگر قرار گرفته است که یک جزیره بر روی آن شناور است . قطر دریاچه ۸۰ متر و قطر جزیره شناور بروری آن ۶۰ متر است که وزش باد ، هر روز دو بار این جزیره را از این سو به آن سو جابجا می کند . نام این جزیره ی شناور « چملی » می باشد .

جزیره شناور چملی مجموعه آتور گشسب در سال ۱۳۸۲ به عنوان چهارمین اثر باستانی ایران در یونسکو ثبت شد و پس از ثبت پرسپولیس ، نیایشگاه چغازنبیل و میدان نقش جهان اصفهان در سال ۱۳۵۸؛ خاموشی ۲۴ ساله ایران را شکست .
شخصی‌ به نام ابودلف در سفرنامهٔ خود، شرح مشروحی از شیز و آتشکدهٔ آتور گشسب داده و دیگر مورخان و جغرافی‌دانان از او پیروی کرده‌اند.

ابودلف در سال ۳۴۱ هجری آورده‌است:

"در شیز آتشکدهٔ مهمی وجود دارد که آتش زرتشتیان از آن بسوی شرق و غرب فروزان است. بر بالای گنبد این آتشکده هلالی نصب شده که طلسم آن بشمار می‌رود و جمعی از امرا و فاتحین خواستند، آنرا برچینند اما کوشش آنها بجایی نرسید. از شگفتی‌های این خانه آنکه کانون آن از هفتصد سال پیش فروزان است و خاکستر در آن وجود ندارد و شعلهٔ آن هیچگاه خاموش نمی‌گردد."

از گفتار ابودلف چنین بر می‌آید که آتشکدهٔ آتور گشسب، یک آتشکدهٔ همیشه سوز یا خودسوز بوده‌است و ظاهراً از گاز و نفت، مایه می‌گرفته‌است و خاکستری نداشته‌است. روایات هرمزدیار نیز بر خود سوز بودن این آتشکده تصریح دارد.























هیچ نظری موجود نیست: