مراسم زیبا و پر مفهوم نوروز

یکی دستمال به سر بسته و گرد و غبارکتابخانه و کمدها را می‌گیرد، دیگری ماسک زده و کاشی‌های آشپزخانه را تمیز می‌کند، یکی از همسایه‌ها تا کمر از پنجره خم‌شده و شیشه‌ها را برق می‌اندازد و نفر دیگری هم روی پشت‌بام ایستاده و سعی می‌کند فرش را درست و مرتب لبه بام پهن کند و...

روزنامه ابتکار نوشت: این روزها هر کجای ایران که باشی و از هر کوچه و خانه‎ای که سر دربیاوریم شاهد صحنه‌هایی از این دست هستیم. عید نوروز در راه است و همه در تکاپو هستند که تا پیش از تحویل سال، خانه و اسباب و اثاثیه منزل را برق بیندازند...


عید نوروز و تغییر و تحویل سال هجری شمسی در ایران با مجموعه‎ای از آئین‌های ایرانی متعددی همراه است. به طور معمول آئین‌های مرتبط با فرا رسیدن سال جدید از اوایل اسفنده ماه آغاز می‌شود و تا سیزدهمین روز از فروردین ادامه دارد.

خانه تکانی، چهار شنبه سوری، سفره هفت سین، دید و بازدید و سیزده به در فقط بخشی از مجموعه آئین‌های نوروزی در همه جای سرزمین ایران و ملل فارسی زبان جهان است. ایرانیان از دیرباز با غبارروبی و نظافت منازل خود، یا به عبارتی «خانه تکانی» به استقبال نوروز و خود را برای میزبانی از بهار آماده می‌کنند. این سنت پسندیده که ریشه در تاریخ ایران دارد تا امروز نیز در فرهنگ ما ادامه داشته و این روزها در میانه اسفند ماه اوج اجرای این رسم نیک است و بیشتر خانواده‌ها مشغول خانه تکانی هستند.

آن گونه که قدیمی‌ها می‌گویند، در ایران قدیم و به خصوص شهر تهران مهیا شدن برای عید با این روزها کاملا متفاوت بود. ازگذشته تا امروز زنان همواره حاکم بلامنازع خانه برای اجرای پروژه نفس گیر خانه تکانی بوده‎اند. آنها علاوه بر این که خود بی‎وقفه مشغول شست و شو و تمیزکاری بودند در تمام روزهای اسفندماه با امر و نهی همه اهل خانه را به تمیزکردن اثاثیه خانه و خانه تکانی وا می‌داشتند و فرامین آنها بدون کم و کاست باید اجرا شود. در سال‌های دورتر معمولا به علت سرمای زمستان و نبود امکانات معمولا خانه تکانی به صورت تدریجی انجام می‌شد و اولین کارها از اوایل اسفند شروع می‌شد.

در اواسط اسفند هم مهم‌ترین دغدغه خانه‌ها جمع کردن اجاق‌های کرسی و بخاری‌های هیزمی و پاک کردن اثار دود و غبار ناشی از وسایل گرمایشی منزل بود. نصرالله حدادی تهران‌شناس در گفت‌و‌گویی با ایلنا درباره حال و هوای این روزهای تهران قدیم، می‌گوید در در گذشته درچنین روز‌هایی یعنی اواسط اسفند ماه اجاق کرسی‌ها از خانه‌ها جمع می‌شد و در بعضی مواقع جریان جمع آوری کرسی در خانه به یک چالش کشیده می‌شد چرا که معمولا پدران با جمع آوری کرسی موافق نبودند.

در گذشته خانه تکانی تهرانی‌ها با شستن وسایل بزرگ خانه آغاز می‌شد. برخلاف اکنون ظروف خانه اکثرا مسی بود. بنابراین یکی از مهم‌ترین کارهای زنان خانه بردن ظروف مسی نزد سفیدگران بود که در آن زمان سفیدگران یا مغازه داشتند و یا به صورت سیار در کوچه‌های شهر به کسب و کار خود می‌پرداختند.این تهران شناس با اشاره به تفاوت پوشش خانه‌های امروزی و خانه‌های قدیمی، می‌گوید: در گذشته به دلیل توجه زیاد به پوشش و هم چنین سرمای شدید زمستان خانه‌ها را خشک نگه می‌داشتند و همین امر موجب می‌شد تا خانه تکانی تهرانی‌ها به مراتب سخت‌تر از امروز باشد. حدادی میگوید که قدیم مردم در خرج و مخارج زندگی اهل قناعت بودند. در آن روز‌ها کسی چندان دربند خرید لباس نو نبود، شست و شو و تعمیر لباس برای عید به ویژه در آقایان مرسوم بود و زنان نیز در صورت خرید لباس عید یا به خیاط زن مراجعه می‌کردند.

ظاهرا خانه تکانی در قدیم به طور کلی کاری زنانه بود و چندان مرسوم نبود که مردان در خانه تکانی که در کارهای خانه همکاری کنند. معمولا تمیز کردن آب انبار و حوض خانه بر عهده مردان بود. در گذشته مواد شوینده مانند امروزه وجود نداشت برای شستن از چوبک، اشنون و یا صابون‌های کاغذی استفاده می‌کردند.علاوه بر این در گذشته مردم از اجاق‌های ذغالی استفاده می‌کردند لذا یکی از کارهای مهم آن روز‌ها جمع آوری ذغال‌های مانده و خورد شده در خانه‌ها بود.این روزها هم خانه تکانی جدی ترین دغدغه زنان ایرانی در روزهای میانی اسفند است. یک خانم خانه دار در خصوص نحوه خانه تکانی در منزل به ایسنا می‌گوید هر سال خانه تکانی را از سه هفته مانده به عید شروع می‌کنم و همه کارها را طبق یک برنامه منظم و تدریجی انجام می‌دهم. معمولا شستن فرش در اولویت است، از آنجا که بیشتر روزهای اواخر اسفند هوا ابری است، باید فرصت کافی برای خشک شدن فرش‌ها باشد.به گفته این خانم هرچند مدیریت خانه تکانی با زن خانه است اما معمولا همه افراد خانواده درگیر کار هستند و البته گاهی کمی تنش هم به وجود می‌آید.وی با تاکید بر صرفه‌جویی درآب هنگام خانه‌تکانی تصریح کرد: من برای شستن آشپزخانه به جای استفاده از شیلنگ آب یک سطل کف درست کرده و با کمک دستمال کاشی و سایر لوازم آشپزخانه را تمیز می‌کنم.

شهروند دیگری اما می‌گوید که معمولا سالی دوبار خانه تکانی می‌کند و همیشه هم باید تمام کاشی و سرامیک‌ها را شستشو دهم، چون فکر می‌کنم که غیر از این روش تمیز نمی‌شود؛ اما شوهرم با این کار من مخالف است و هر سال سر خانه تکانی با هم جر و بحث داریم، او همیشه می‌گوید شستن سرامیک کف سالن و آشپزخانه هیچ لزومی ندارد و تنها با یک تی کشیدن تمیزمی‌شود. بانوی دیگری نظری مخالف دارد و با بیان اینکه امروز با مشغله‌های کاری فرصت زیادی برای خانه تکانی پیش نمی‌آید، میگوید معمولا رسم خانه تکانی که هر سال باید انجام شود را موکول می‌کنم به همان دو یا سه روز قبل از عید و سعی می‌کنم از ساده‌ترین روش‌ها برای تمیز کردن خانه‌ام استفاده کنم.او که یک خانم کارمند است، افزود: خانه تکانی را معمولا با همکاری خواهرانم انجام می‌دهم و این کار نیز نوبتی است و به این شکل هیچ کدام ما احساس خستگی نمی‌کنیم، از طرفی تمام کارها با سلیقه‌های مختلف انجام می‌شود.یک مادربزرگ هم با بیان اینکه این سالها بیشتر دخترانش کارهای خانه تکانی منزلش را انجام می‌دهند در توصیه‌ای به خانم‌های خانه دار گفت که خانه تکانی یک رسم دیرینه در بین ایرانیان است،
یک مرد میانسال بازاری هم می‌گوید: شستشوی فرش‌ها با من و دو پسرم است، ولی تمیز کردن لوازم جزیی از جمله آشپزخانه و سایر گردگیری‌ها را همسر و دخترم انجام می‌دهند و تاکنون مشکلی در خانه تکانی نداشته‌ایم.یک دختر جوان هم با بیان اینکه امسال کنکور دارد گفت: وقتی که می‌بینم مادرم مجبور است به تنهایی همه کارها را انجام دهد، ترجیح می‌دهم کمکش کنم تا اینکه درس بخوانم.