۱۴.۱۲.۹۱

کرد‌های ترکیه در چند قدمی‌ خود مختاری


در دو ساعتیِ جنوب تفرجگاه‌های ساحلی استانبول در وسط دریای مرمره، جزیره ایمرالی واقع شده، منطقه‌ای حفاظت شده که تحت نظر کامل دولت ترکیه است. این جزیره که امنیتی‌ترین زندان ترکیه محسوب می‌شود- همتای زندان آلکاتراز یا جزیره‌ روبن در آفریقای جنوبی است- جهت نگهداری یک تن، یعنی عبدالله اوجالان، بنیانگذار حزب کارگران کردستان (پ ک ک)، گروه مسلحی متشکل از کرد‌های به جان آمده از ستم ترک ها، که ٣٠ سال است علیه دولت ترکیه شوریده‌اند، ساخته شده است.


اوجالان، چالش شماره‌ یک ترکها که نزد کردها از محبوبیت فراوانی برخوردار است و در ١٤ سال گذشته در این جزیره در حبس انفرادی به‌سر می‌برد، از سوی آنکارا به‌سان یک دیو جلوه داده شده است. رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه، اخیرا گفته بود که دوست داشته اوجالان اعدام شود.

در هفته‌های اخیر اما وضع تغییر کرده و اردغان برای ایجاد گشایشی در حل یکی از طولانی‌ترین و نفس‌گیرترین نزاعهای اتنیکی جهان به زانو درآمده است. نزاعی که در طول سی سال گذشته به بهای جان بیش از ۶٠ هزار تن‌ تمام شده است.

هاکان فیدان رئیس سازمان امنیت ملی ترکیه، میت، برای جلب نظر اوجالان به جزیره‌ ایمرالی رفته است.


به گفته‌ آیلا آکات آتا نماینده‌ کرد مجلس ترکیه و از معدود سیاستمدارانی که اخیرا با این زندانی دیدار داشته،" فیدان و اوجالان توانسته‌اند همدیگر را درک کنند."

محمد، برادر زندانی نیز با او ملاقات کرده است. اردوغان هم از نصب یک تلویزیون برای رهبر چریک‌ها خبر داده است. دولت مشتاقانه تعداد کتاب‌های مطالعه‌ شده از سوی اوجالان و فوتبال و بسکتبال بازی کردن او در جزیره‌ ایمرالی ( که اخیرا پنج زندانی دیگر نیز به آنجا برده شده‌اند) را اعلام می‌کند.

خلاصه اینکه دیوسازی از اوجالان از سوی دولت ترکیه اینک جای خود را به روند انسان جلوه‌ دادن او داده که زمینه را برای گفتگوهای صلح هموار می‌سازد؛ گفتگوهایی که برخی افراد، از جمله بعضی از کُردها و ترک‌ها، آن را به مذاکرات انگلیس و ایرلند تشبیه می‌کنند که نتیجه‌ آن توافق‌نامه‌ "جمعه‌ نیک" بود.

جنگیز چاندار از تحلیلگران مساله‌ کُرد می‌گوید:`` گفتگوی دولت با اوجالان موضوع جدیدی نیست، پیشتر نیز چنین اتفاقی افتاده، اما نکته تازه این است که اینبار آنها علنا آن را اعلام کرده‌اند. عوامل نوظهور جدیدی وجود دارد که انتظارات برای ایجاد یک گشایش را افزایش داده است. البته این مساله می‌تواند بسیار خطرناک نیز باشد.``

حدود ٣٠ میلیون کُرد در ترکیه زندگی می‌کنند که عمدتا در جنوب‌شرقی این کشور سکونت دارند، اما در شهر‌های بزرگ غرب ترکیه به‌ ویژه استانبول (با جمعیتی حدود ٣ میلیون کُرد) نیز پراکنده‌ شده‌اند.

انگیزه‌ حرکت به‌سوی``روند ایمرالی"- که گفتگوهای کنونی‌ صلح بدان خوانده شده اند- از مجموعه‌ای از مصیبت‌ها و فجایع منطقه‌‌ای و داخلی ترکیه نشات می‌گیرد که ترک‌ها را بدین نتیجه رسانده که نبرد بی‌نتیجه‌ای با کرد ها داشته‌ است.

آکات در این باره می‌گوید:`` باید راه‌حل سیاسی‌ای وجود داشته باشد. دوران مبارزه‌ مسلحانه به ‌سر آمده است. البته اگر هیچ راه‌حل سیاسی‌ای نباشد، پ ک ک به نبرد خود ادامه خواهد داد. هر دو طرف می‌دانند که چنین است.``

١٨ ماه گذشته یکی از خونبارترین دوران‌های این شورش ٣٠ ساله بوده است که به گفته‌ گروه بین‌المللی بحران با برجای گذاشتن ٩٠٠ کشته ترک ، از زمان دستگیری اوجالان در سال ١٩٩٩ در کنیا تاکنون، سنگینترین میزان تلفات برای ترکیه به‌شمار می‌رود.

در همین مدت، مقامات ترکیه اقدام به دستگیری هزاران تن از فعالان کرد نمودند که منجر به راه افتادن اعتصاب غذای بیش از ٦٠٠ زندانی[کُرد] در پاییز گذشته‌ شد. درست زمانی‌ که در ماه نوامبر، اعتصاب به مرحله‌ بحرانی رسیده بود، اوجالان دستور اتمام آن را صادر کرد و همگان نیز اطاعت کردند.

این نمایش قاطع قدرت اوجالان ١٤ سال پس از زندانی شدنش، به‌وضوح نشان داد که اگر اردوغان در پی برقراری صلح است می‌بایست غیرمستقیم با این رهبر[اوجالان] وارد گفتگو شود.

مظلوم دینچ، یکی از وکلای مدافع رهبر کُردها در این باره می‌گوید:``جنگ بدون اوجالان نیز می‌تواند ادامه یابد اما صلح بدون اوجالان ممکن نیست. همه به این امر واقفند.``

هیوگ پاپ، تحلیلگر گروه بین‌المللی بحران در استانبول نیز می‌گوید:`` اوجالان تنها کسی است که می‌تواند توافقی مورد قبول دو طرف را محقق سازد. او همچنان شخصیت اصلی [پ ک ک] است.``

در حالیکه از سویی خونریزیها، دستگیری‌ها و جنگ بی‌نتیجه دو طرف را به‌سوی میز مذاکره می‌کشاند، عامل مهم دیگری که دلیلی برای نشان دادن نرمش از سوی اردوغان به‌شمار می‌رود، شرایط منطقه‌ است که در آن کردها دست بالا را نسبت به ترک‌ها پیدا کرده اند.

در نتیجه‌ جنگ عراق، کُردهای شمال عراق عملا صاحب حکومت ملی خود شده‌اند. حدود ٣هزار پیکارجوی پ ک ک در کوه‌های قندیل عراق مستقر شده اند، همین تعداد نیز در داخل ترکیه هستند. اما جدیدترین [عامل] تغییر دهنده بازی، جنگ داخلی سوریه در مرز جنوب‌ شرقی ترکیه بوده است. عموزادگان سوری پ ک ک [پ ی د] اکنون بخشهایی از شمال‌شرق سوریه را در کنترل خود دارند و ممکن است پس از جنگ طی توافقاتی، به خودمختاری در این منطقه نیز برسند.
کُردهای سوریه و ترکیه کنترل حدود ٤٣٥ مایل از مرز را به دست گرفته‌اند.

به گفته‌ یک دیپلمات ارشد اروپایی" این انتقام‌گیری اسد از اردوغان است. او شمال‌شرق سوریه را تحویل کُردها داده تا آنکارا را با زهری که ساخته خودش است آشنا کند.``

برخی دیگر بر این باورند که کنترل کُردها بر این منطقه در واقع در نتیجه‌ جنگ داخلی در این کشور است. هیوگ پاپ در این زمینه می‌گوید:`` سیاست ترکیه در خاورمیانه دچار آسیب جدی شده و برای کُردها آشکار شده است. ترکیه جهت تقویت موضع منطقه‌ای خود در برابر ایران و عراق نیازمند دستیابی به توافقی با پ ک ک است.``

سرعت قایق‌ها به زندان ایمرالی زمانی شدت بیشتری گرفت وقتی که اوایل هفته گذشته سه تن از اعضای حزب کُردی صلح و دموکراسی(ب د پ)- که برای پ ک ک همان حالت شین ‌فن را برای ارتش جمهوری‌خواه ایرلند دارد- جهت آگاهی از نظرات اوجالان در خصوص گفتگوهای صلح، به مدت ٨ ساعت تحت نظارت شدید، اجازه‌ دیدار با وی را یافتند و همراه با نامه‌ای بلندبالا به خط اوجالان بازگشتند.

در آنکارا و استانبول صحبت از اعلام آتش‌بس از سوی پ ک ک در ماه آینده همزمان با فرا رسیدن جشن نوروز، احتمال آزادی اسیران ترک دستگیر شده توسط پ ک ک و عقب‌نشینی پیکارجویان [پ.ک.ک] به داخل کوهستان‌های عراق همزمان با آغاز خلع سلاح از ماه آگوست است.

بر اساس اطلاعات درز شده در مطبوعات ترکیه در روز پنجشنبه، اوجالان به ملاقات‌کنندگان خود گفته که روند صلح باید به نتیجه برسد زیرا شق دیگر قضیه،``جنگ و هرج و مرج`` است و نسبت به این امر هشدار داده که نیرویی ٥٠ هزار تنی از شورشیان کُرد نبرد خود علیه دولت ترکیه را با قدرت ادامه خواهند داد. معلوم نیست چه کسی و به چه دلیل متن نامه را به بیرون درز داده است، اما این اتفاق تنها احتمال وجود توطئه و دست‌اندازی در روند صلح را تقویت می‌کند.

اگر اوجالان هنوز رهبر کُردهاست، در سوی دیگر نیز این امر صادق است؛ همه‌ تصمیمات به اردوغان ختم می‌شود که قدرت بلامنازع عرصه‌ سیاسی ترکیه است و هم‌اکنون در حال نزدیک شدن به دهمین سال حکومت خود می‌باشد. او سال آینده قصد دارد تا به تقلید از ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، بر اساس یک قانون اساسی جدید پست نخست‌وزیری [و نظام پارلمانی] را برچیند و نظام ریاستی را جایگزین آن سازد.

در هفته‌ جاری اردوغان به ‌صراحت دورنمای خلع‌سلاح پ ک ک را پیش‌بینی نموده و اظهارات تحقیر‌آمیزی درباره کُردها به‌ زبان آورد که مشکل بتوان گفت این رفتار کسی است که در پی اعتمادسازی میان جامعه‌ای دودسته می‌باشد. روز جمعه شاهد آخرین نمونه‌ اقدامات تحریک‌آمیز اردوغان بودیم که جان کری، وزیر امور خارجه‌ آمریکا در دیدار خود از ترکیه، نخست‌وزیر را به‌خاطر اظهاراتش مبنی بر نامیدن صهیونیسم به‌عنوان جنایت علیه بشریت مورد انتقاد قرار داد.

اردوغان انسان بسیار ابله‌ای است. او حاضر نیست درباره‌ نتایج روند صلح برای کُردها یا قول‌هایی که از طریق فرستاده‌ خود،[هاکان] فیدان به اوجالان داده سخنی بر زبان آورد.

این عدم صداقت و شفافیت موجب تقویت سوظن و اتهام متقابل از سوی کُردها و اعتراض مهمترین حزب مخالف ترکیه[ ج.ه.پ] شده که اساسا طرفدار روند صلح است.

خیری آتش، سیاستمدار کُرد در این باره می‌گوید:``نسل جدید کُرد چیزی جز جنگ ندیده است؛ روستاهای ویران شده، قتلهای بررسی نشده و افراد ناپدیدشده‌ بسیار. آنها فقیر و تنگدست‌اند و ترک‌ها را مسئول تمام بدبختیهای خود می‌دانند. این نسل، نسل خشمگینی است. کشور اکنون چند قطبی شده و حزب اردوغان همچنان حاکم است. حزب حاکم اما رفته رفته مجبور خواهد شد که بدون تبعیض با کُردها رفتار کند.``
تردید درخصوص حسن نیت اردوغان به‌خاطر اظهارات هیات دولت قوت بیشتری می‌گیرد.

مثلا حسین چلیک، معاون نخست‌وزیر می‌گوید:``ما باید حساسیت‌های شهروندان غیرکُرد را نیز در نظر بگیریم. ما باید افکار عمومی را مدیریت کنیم. اوجالان زندانی سیاسی‌ای است که هنوز بر سازمان متبوعش نفوذ دارد. اما اوجالان و پ ک ک نمی‌توانند با کشتن انسانها کار به جایی ببرند. نمی‌توان با یک مشت بسته دست[دوستی] داد.``

دیپلمات‌های غربی در آنکارا نسبت به جدیت هر دو طرف تردید دارند. به گفته‌ آنها در حالیکه ترکیه در جنگ علیه کرد‌ها به بن‌بست رسیده است اما آنقدر هم خسته نشده‌ که امید خود برای غلبه بر کرد‌ها از طریق زور را به‌کلی از دست داده باشد.

سوظنی قوی‌‌ وجود دارد مبنی بر اینکه انگیزه‌ اردوغان مبتنی بر نگاهی راهبردی در این زمینه نیست، بلکه بر طرحی تاکتیکی استوار است که هدف از آن تقویت هرچه بیشتر قدرت سیاسی خود از طریق تصویب قانون اساسی جدید است.

با این حال زمینه‌ سیاسی عمومی برای روند صلح این بار با دفعات قبل بسیار متفاوت است و خوشبینی محتاطانه‌ای را نیز در میان کُردها ایجاد کرده است.

مسعود یگین، جامعه‌شناس کُرد ساکن استانبول و تاریخدان متخصص در مساله‌ کُرد در این باره می‌گوید:``تلاش‌های بسیاری جهت انجام گفتگوهای صلح از سال ١٩٩٣ تاکنون صورت گرفته است. اردوغان طرفی است که نمیتوان به او اعتماد کرد.``

نهاد علی اوزجان، کارشناس مبارزه با تروریسم بر این باور است که زمان و توازن سیاسی در منطقه به نفع کُردهاست. به گفته‌ وی`` اوجالان وقت زیادی در جزیره‌ ایمرالی دارد حال آنکه برای اردوغان وقت طلاست.`` اما او می‌گوید چندین دهه سبعیت در هر دو سو، جو بیرحمانه‌ای را به وجود آورده که تغییر آن دشوار است." ما می‌توانیم وجود سالانه ٥٠٠ کشته را تحمل کنیم. این مساله‌ای طبیعی قلمداد می‌شود."

در حالی ‌که بسته‌ پیشنهادی اردوغان به ‌هیچ وجه مشخص نیست، مطالبات کُردها بسته‌ای بدون ابهام حاوی حقوق مدنی‌ای است که از زمان پیدایش جمهوری نوین ترکیه در ٩٠ سال پیش تاکنون از آن محروم بوده‌اند. این حقوق عبارتند از: آموزش به زبان مادری، به رسمیت شناختن این مساله در قانون اساسی پیشنهادی جدید که ترکیه تنها جمهوری "ترک‌ها" نیست بلکه جمهوری کُردها و ٤٠ اقلیت اتنیکی دیگر این کشور نیز هست، تمرکز زدایی بیشتر قدرت و ایجاد حکومت منطقه‌ای و وضع قوانین انتخاباتی‌ که شرط حداقلی کسب آرا جهت ورود به مجلس را که هدف از آن به حداقل رساندن تعداد نمایندگان کُرد در پارلمان بوده، کاهش دهد. کُردها همچنین درخواست خروج اوجالان از انزوای جزیره‌ ایمرالی و قرار دادن وی در نوعی حبس خانگی را مطرح می‌کنند.
و این حداقل‌های مدنی در دنیای مدرن است که ترکیه از کرد‌ها سلب کرده است.
پاپ می‌گوید: "ترکیه از سال ١٩٢٥ تاکنون سیاست غیر قابل دفاعی نسبت به کُردها داشته و فرصتهای بسیاری را (جهت حل مساله‌ی کُرد) از دست داده است. در واقع مساله بر سر عدالت و حقوق برابر است."

وی در ادامه می‌افزاید که امکان ایجاد گشایشی در این زمینه هیچگاه به این اندازه نبوده است:"من هیچگاه شاهد شرایطی تا بدین حد مستعد و آماده نبوده‌ام."

هزینه‌ شکست بسیار بالا خواهد بود که عبارت است از احتمال بازگشت به نزاعی حتی خونبارتر از گذشته که طبق آمارهای دولتی تاکنون بیش از ٤٥٠ میلیارد دلار(٣٠٠ میلیارد پوند) برای ترکیه هزینه در بر داشته است.
و احتمال قوی بر خود مختاری کرد‌های ترکیه نیز میرود.

به گفته‌ چاندار: "این آخرین و بهترین فرصت نیست اما فرصت خوبی است."

منبع: گاردین





هیچ نظری موجود نیست: