۲۴.۱۰.۹۱

بیش از ۳۰ میلیون کرد در اسارت کمتر از ۱۵ میلیون ترک نژادپرست در ترکیه


بخشی از گفتگویی با احسان هوشمند، پ‍ژوهشگر حوزه اقوام، وضعیت کردها در منطقه:

وضعیت کنونی کردهای ترکیه چگونه است؟ آیا آنها به حقوق خود دست یافته اند؟ تا چه اندازه گرایش‌های استقلال طلبانه در آنها وجود دارد؟


کردهای ترکیه در استان‌های زیادی از شرق، جنوب شرقی و حتی مرکز ترکیه مستقر هستند. به نظر می رسد حدود بیست و پنج استان ترکیه کردنشین باشد و البته بخش زیادی از کردهای مهاجر در استان‌های دیگر و از جمله استانبول ساکن هستند. شاخص‌های توسعه این مناطق وضعیت بسیار نامناسبی را به تصویر می کشد. نرخ رشد جمعیت در این استان‌ها بسیار بالا است؛ نرخ مهاجرت به خارج از محل زندگی نیز بسیار بالا است. نرخ بیکاری در این مناطق بیش از دیگر مناطق کشور است و در سال ۲۰۱۰ بالای ۱۰ درصد بود. بخش صنعت و حتی توریسم در این استان‌ها از رونقی برخوردار نیست. شاخص توسعه انسانی و نیز فقر عمومی در این مناطق بالاتر از معدل کشوری است. علیرغم تأکیدی که بر دگرگونی فضای ترکیه بعد از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه می شود امّا در حال حاضر ترکیه رکورد دار زندانی سیاسی در جهان است و بیش از هشت هزار نفر از کردهای معترض اعم از اعضای پ.ک.ک. یا سایر جریان‌های سیاسی کُرد زندانی هستند. تنها در ماه گذشته بیش از چهار صد کُرد زندانی شده اند. بسیاری از این زندانیان اعضای شورای شهرها یا شخصیت‌های فرهنگی، شهرداران، اساتید دانشگاه و نویسندگان و نه نیروهای پ.ک.ک. هستند. به سخن دیگر هر چند با سر کار آمدن حزب عدالت و توسعه فضای سیاسی به تدریج گشوده تر شد اما در همان حال تعداد زندانیان کُرد هم روند شتابانی داشته است. برخی اصلاحات همچون گسترش فعالیت‌های دانشگاه دجله دیکل شمانیورسیتسی در کناره رود دجله در دیاربکر (آمِد) یا تشدید فعالیت‌های راه سازی و غیره نیز نتوانسته است رضایت تام و تمام فعالان کرد را مهیا سازد. یعنی همزمان با رشد نسبی فعالیت‌های توسعه‌ای و حتی باز شدن فضای باز سیاسی در همان حال هزینه رفتار‌های سیاسی و کنش‌های سیاسی نیز به شدّت بالارفته است. نفوذ گسترده پ.ک.ک. هم در برخی مناطق موجب بروز درگیری‌های خیابانی دایم در دیاربکر و برخی از شهرهای دیگر کُردنشین ترکیه شده است. البته باید افزود که تعداد قابل توجهی از کردهای ترکیه به خصوص تحصیل کردگان جذب حزب عدالت و توسعه شده و حتی به رده‌های بالای حزبی دست یافته اند؛ اما هیچ یک از این اصلاحات نتوانسته است تا از موج رو به رشد خشونت‌ها بکاهد. تنها در سال گذشته میلادی بیش از ۱۰۰۰ نفر در درگیریهای نظامی ارتش با پ.ک.ک. کشته شده و عده بسیار زیادی نیز زخمی شده اند. در خشونت‌های میان دولت ترکیه با پ.ک.ک. تاکنون بیش از ۴۵ هزار تن کشته شده اند و هزاران تن نیز زخمی شده اند. میلیاردها دلار نیز خرج ارتش شده است. شکاف اجتماعی حاصل از تقسیم ترکیه به ترک و کرد و حتی شکل گیری موجی از تنش‌های اجتماعی و بروز فاصله اجتماعی میان ترک‌ها و کردها و گسترش موج کُرد ستیزی و کُردهراسی در سال‌های اخیر مسائلی نیست که دولت ترکیه بتواند به آسانی و با بی‌تفاوتی از کنار آن بگذرد. وضعیت سوریه به خصوص کُردهای سوریه هم موجب بروز نگرانی‌های تازه‌ای در ترکیه شده است.


اخیرا اخباری در مورد مذاکره دولت ترکیه با اوجالان منتشر شده است. این مذاکرات چه معنایی می تواند داشته باشد؟

علاقه ترکیه به ورود به اتحادیه اروپا و مقاومت اروپایی‌ها در این خصوص به ویژه به دلیل مسائل مرتبط با کردها و عواملی دیگر موجب شده از چند سال گذشته و به خصوص سال قبل تلاش هایی برای گفتگو با پ.ک.ک. شکل بگیرد. گفتگوی رئیس سازمان جاسوسی ترکیه با مسئول شاخه اروپایی پ.ک.ک. یکی از این تلاش‌ها است که با افشا شدنش ره به جایی نبرد. در طی پانزده ماه گذشته اعمال محدودیت‌ها بر روی اوجالان در زندان انفرادی نیز افزوده شده و از ملاقات وی با وکلایش جلوگیری شد. همراه با این فشار بر اوجالان شروع مذاکرات با او به عنوان رهبر پ.ک.ک. هم بخش دیگر سیاست‌های دولت و جناح حاکم بود. در روزهای اخیر برای نخستین بار در طی ۱۴ سال زندانی شدن رهبر پ.ک.ک. یعنی عبدالله اوجالان اجازه ملاقات با برخی از مسئولان سیاسی احزاب کُردی که البته عضو پارلمان ترکیه هم هستند داده شد و سخن از شروع مذاکرات با اوجالان و حتی قریب الوقوع بودن توافقات به میان آمده است. هر چند همزمان رهبران ترکیه از جمله رجب طیب اردوغان می گوید در حالیکه با رهبران سیاسی مذاکره می کنیم حملات هوایی و نظامی به نیروهای وابسته به پ.ک.ک. هم استمرار خواهد داشت. یعنی جنگ با شاخه نظامی و گفتگو با اوجالان در بند! در چند روز گذشته عملیاتیهم نیروهای پ.ک.ک. در استان جنوب شرقی یعنی حکاری داشتند که حاصلش کشته شدن بیش از ۱۴ نفر بود. دیشب هم در پاریس یعنی کشور فرانسه سه تن از فرماندهان و حامیان پ.ک.ک. در فرانسه به طرز مشکوکی کشته شدند. در این شرایط سخن گفتن از توافق کمی دور از ذهن است. توافق میان این دو قطعا زمان بر خواهد بود؛ به خصوص که با مشکلات شکلی ساختاری و نهادینه به خود گرفته است.

اگر چه تاکنون اطلاع رسمی و روشنی از متن گفتگوهای اوجالان با نمایندگان دولت و از جمله در پی حضور رئیس سازمان جاسوسی ترکیه در زندان امرالی و ماندن بیست و چهار ساعته وی و گفتگوهای مفصل او با اوجالان منتشر نشده است و حتی از مذاکره نمایندگان کُرد پارلمان ترکیه در زندان با اوجالان اطلاعات دقیقی منتشر نشده است؛ اما شواهد نشان از ان دارد که دولت ترکیه خواسته‌های بزرگ، جدّی، سخت و انعطاف ناپذیری از اوجالان دارد. از جمله اعلام اتش بس پ ک ک، از سوی دیگر خلع سلاح پ ک ک، از دیگر سو اعزام رهبران پ.ک.ک. از قندیل به کشوری دیگر به جز کشورهای منطقه و خاورمیانه و اروپایی، اعلام رسمی اوجالان مبنی بر حمایت از مواضع ترکیه در سوریه و عدم مخالفت با سیاست‌های ترکیه در سوریه، اعلام حمایت از تمامیت ارضی ترکیه توسط اوجالان و پ.ک.ک. و نفی خواسته‌های تجزیه طلبانه و حتی خودگردانی دمکراتیک. در مقابل تاکنون چند خواسته از سوی اوجالان در رسانه‌ها طرح شده است. یکی تجدید نظر قانون اساسی ترکیه درعبارت شهروند ترک که تبدیل به شهروندان ترکیه شود، یکی حذف قانون سد مشارکت حزبی یعنی قانونی که حضور حزبی در پارلمان را منوط به کسب ده درصد آرا کرده است. یعنی حزبی با رأی کمتر از ده درصد هم بتواند در پارلمان حاضر شود.

اگر گمانه زنی‌های رسانه‌ای در مورد توافق دولت ترکیه با اوجالان درست باشد، چه وضعیتی در منطقه به خصوص در مورد کردها شکل خواهد گرفت؟

اگر این اطلاعات درست باشد نشان می دهد در برابر چیزی که دولت ترکیه به دست می آورد امتیاز زیادی به پ.ک.ک. داده نمی شود؛ تازه اگر همین امتیازات حداقلی هم تصویب شود. کردها در ترکیه بیش از تمام کُردها در دیگر کشورهای جهان جمعیت دارند. نسبت جمعیت آنها در ترکیه هم نسبت به ترک‌ها بالا است.( بیش از ۳۰ میلیون کرد در ترکیه زندگی‌ میکنند)

اما در برابر این تحولات چند احتمال وجود دارد؛ یکی اوجالان تمام شروط دولت ترکیه را بپذیرد، که امر چندان دور از احتمالی نیست و احتمالا اوجالان چنین خواهد کرد. بنابر روند دادگاه اوجالان و نیز اعترافات وی در جریان دادگاه او، و در کنار اوجالان پ.ک.ک. و رهبری نظامی مستقر در قندیل هم از تصمیم اوجالان تبعیت کامل و بی‌چون چرا کنند.

احتمال دیگر اینکه اوجالان شرایط را بپذیرد اما بخشی یا همه رهبران نظامی پ.ک.ک. از همراهی با اوجالان سرباز زنند و عملا پ.ک.ک. از تصمیم اوجالان پیروی نکند یا بخشی ازساختار حزب مقاومت کنند. احتمال سوم اینکه اوجالان در برابر خواسته‌های دولت ترکیه مقاومت کند. احتمال دیگر هم این است که مذاکرات تا حل و فصل مسائل سوریه کش و قوس یابد.

هر کدام از حالات واحتمالات فوق روی دهد نتایج حاصله برای ترکیه ومنطقه و کُردهای ترکیه متفاوت خواهد بود. نقش بازیگران منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای هم در این فرایند مهم است. در برخی رسانه‌ها گفته می شود دولت اوباما با ارائه طرحی به دولت ترکیه پیشنهاد کرده است که ضمن مذاکره با اوجالان، همزمان به ترور و کشتن رهبران پ.ک.ک. در قندیل و سایر نقاط روی آورد؛ این یعنی همان کاری که امریکا با بن لادن انجام داد. کشته شدن سه تن در ترور شب گذشته پاریس می تواند نشانه‌ای از این طرح قلمداد شود.

اگر اوجالان خواسته‌های دولت ترکیه را بپذیرد و و رهبری نظامی پ.ک.ک. نیز با این توافق همراه شوند، چه وضعیتی شکل خواهد گرفت؟

اگر اوجالان و رهبری نظامی پ.ک.ک. کوتاه بیایند معلوم نیست که نیروهای نظامی اهل کشورهای دیگر از جمله عراق یا سوریه و حتی ایران که عضو پ.ک.ک. هستند چه سرنوشتی پیدا می کنند؟ می توان بدبینانه تحلیل کرد که حتی ممکن است تفنگ‌های پ.ک.ک. بعد از ترکیه متوجه ایران شود و جبهه تازهای گشوده شود. همانگونه که بعد از دستگیری رهبر پ.ک.ک. و در تحلیلی که برخی و از جمله عثمان اوجالان برادر رهبر پ.ک.ک. داشتند نشانه روی پ.ک.ک. به سوی ایران موجب نرمش امریکا و اروپا در برابر این حزب می شود و حتی پ.ک.ک. می تواند کمک هایی از این کشورها دریافت کند، این وضعیت چندان برای ترکیه مفید نمی باشد، چون ساختار مسلح پ.ک.ک. باقی می ماند. این اتفاق برای پ.ک.ک. هم مفید نیست چون خود را در بازی تازه‌ای درگیر می کند که انتهای آن نامعلوم است. همانگونه که شکل گیری پژاک موجب نشد که پ.ک.ک. به اهدافی که از این ساختار جدید داشت دست یابد.

از دیگر سو ممکن است بر خلاف اوجالان، رهبری پ.ک.ک. یعنی بخش نظامی و مراد کاریلان و جمیل بایک، باهوز اردل و صوفی نورالدین (دونفر آخرسوری و از رهبران بلند پایه نظامی پ.ک.ک. هستند) بر استمرار جنگ با ترکیه تا رسیدن به خواسته‌هایشان تأکید کنند. در این صورت عملا در پ.ک.ک. شکاف و تفرقه‌ای روی خواهد داد و پ.ک.ک. به شدّت ضعیف می شود و حتی احتمال درگیری نظامی درون سازمانی را هم می توان متصور بود. ضمن اینکه با این وضعیت ترکیه برای حمله به قندیل توجیه لازم را بدست خواهد آورد. حتی ممکن است چنانکه سال قبل مراد کاریلان گفت مسئله به سمت و سوی سریلانکایی شدن داستان پیش برود. یعنی کاری که ارتش سریلانکا با شورشیان تامیلی کرد و همگی حتی رهبران آنها همراه بیست و پنج هزار نفر از مردم عادی و نیروهای ببرهای تامیل را کُشت؛ ممکن است در قندیل هم با حمله نظامی ارتش ترکیه، این راهبرد دنبال شود. البته وضعیت قندیل و کردهای ترکیه با سریلانکا دارای تفاوت‌های مهمی است. در این حالت البته دولت اقلیم کردستان عراق هم دچار مشکلات مضاعفی خواهد بود و تصمیم گیری را برای آنها دشوار خواهد نمود.

اما احتمال بیشتر آنست که تمام تلاش ترکیه برای مهار پ.ک.ک. تا تعیین تکلیف سوریه متمرکز شود تا در صورت سقوط نظام بشار اسد، کردهای سوریه برای ترکیه موجد مشکلاتی نشوند. در این احتمال مذاکرات باید طولانی شود و آتش بسی موقت شکل بگیرد و بعد از حل و فصل احتمالی مسائل سوریه تکلیف پ.ک.ک. روشن شود.

در هرحال این وضعیت و احتمالات حاکی از آنست که از سویی معادله کُردها در ترکیه و سوریه و عراق بیش از گذشته پیچیده شده است و حل و فصل آن به سادگی و به سرعت میسر نیست. از سوی دیگر با بسته شدن هر امکان، ظهور امکان و شرایطی دیگر ممکن است تمام قواعد بازی را به نفع یا علیه یکی از طرف‌های درگیر بگشاید.

تکلیف ایران در این میان چیست؟ ایران در این ارتباط چه سیاستی باید در پیش بگیرد؟

ایران هم در این شرایط با درنظر گرفتن چند اصل باید دیپلماسی خود را فعال کند. از سویی به عنوان برادر بزرگترِ فرهنگی کُردهای جهان و با درنظرگرفتن کُردها به عنوان بخشی از پیکره ی تمدن ایرانی از بهبود شرایط کردها و پایان کُشت و کشتار استقبال کند. ضمن آنکه با حفظ نزدیکی و دوستی با تمام طرف‌های درگیر، از این وضعیت در جبهه مقابل کُردهای ترکیه یا عراق یا سوریه بازی‌های خود را درگیر نکند. یعنی دوستی با ترکیه یا دولت عراق یا نزدیکی‌های سیاسی و یا رقابت‌های منطقه‌ای نباید موجب شود ایران از کُردها فاصله بگیرد. نباید حاصل نزدیکی‌های تاریخی و فرصت‌های فرهنگی موجود در بازی‌های دیپلماتیک و یا رقابت‌های دیپلماتیک موجب شود تا ایران در جبهه‌ای مقابل کُردهای منطقه یا بخشی از انها قرار گیرد. هر یک از احتمالات چند گانه فوق به اضافه احتمال بسیار کمی مبنی بر اینکه ترکیه هم امتیازات زیادی برای کُردها قائل شود همگی می تواند به شرط مدیریت صحیح و دانایی محور دیپلماتیک به نفع منافع ملّی ما تمام شود. در این باره باید در جای دیگری سخن گفت.

منبع: تحریریه دیپلماسی

هیچ نظری موجود نیست: